Er is geen betekenisverschil.

constipatie     

verstopping van de darmen

Constipatie is ook een bijverschijnsel van PDS (het prikkelbare-darmsyndroom).

obstipatie      

verstopping van de darmen

Zo’n vijftien procent van de mensen heeft wel eens last van obstipatie.

Dit is een verwarpaar dat verwarring oproept omdat er echt geen verschil is vast te stellen. Ook de voorvoegsels ‘con’ en ‘ob’ bij ‘stipare’ (Latijn voor ‘opeenhopen’) geven geen aanwijzing. Het voorvoegsel ‘con’ (voor ‘samen’) geeft een versterking aan, dus ‘dicht opeenhopen’. En het voorvoegsel ‘ob’ zou hier iets kunnen beteken van ‘in de weg’. Maar dat blijft twijfelachtig. Toch heeft onze taal hier prachtige mogelijkheden laten zitten. Bijvoorbeeld obstipatie als meer medische term, of constipatie als een zwaardere variant. Helaas, het heeft niet zo mogen zijn.

Als er geen verschil is tussen twee woorden, voorspelt het principe van Von Humboldt dat een van de twee woorden gaat verdwijnen. Zie de Inleiding op het Verwarwoordenboek. Op internet komt constipatie ongeveer tweemaal zo vaak voor als obstipatie. Dit lijkt me goed nieuws voor de lezers die last hebben van obstipatie.

Er is een betekenisverschil.

consumeren

nuttigen, gebruiken
Meer consumeren maakt mensen vaak minder gelukkig.

consummeren

het huwelijk ook seksueel voltrekken (summum betekent 'toppunt')

Bij een kindhuwelijk vroeger kon het vaak nog jaren duren voor het huwelijk geconsummeerd werd.

Schrijf dus geen dubbel-m als u wilt zeggen dat er op een feest zoveel bier geconsumeerd is. En wanneer de bruidegom onverhoopt aan zijn vrienden mocht schrijven dat hij de liefde geconsumeerd heeft, dan zal de bruid zich zeker gebruikt voelen.

Consumeren heeft nog wel een woordspeling opgeleverd die de woordenboeken heeft gehaald: Als u wilt afvallen moet u niet consumeren, maar consuminderen.

Er is een klein betekenisverschil.

contrast met

het accent ligt op datgene wat gecontrasteerd wordt
Deze opmerking staat in schril contrast met zijn vorige uitlatingen.

contrast tussen

het accent ligt op het contrast zelf

De contrasten tussen deze bevolkingsgroepen zijn alarmerend.

Er zijn andere woordparen met eenzelfde onderscheid. Kijkt u daarvoor bij in relatie met / tot.

Er is een betekenisverschil.

copy

tekstgedeelte van een advertentie (als vakterm)
De verhouding beeld en copy in deze advertentie is niet goed.

kopie

afdruk, reproductie
Hoeveel kopieën van dit rapport wilt u hebben?

kopij

tekst die gepubliceerd gaat worden

De kopij voor de nieuwsbrief moet uiterlijk donderdag binnen zijn.

In het Engels is het eenvoudiger: daar omvat copy alle drie de betekenissen. Men komt copy in het Nederlands tegen in het tekstgedeelte van een advertentie. Ook wordt het in het Nederlands gebruikt in woorden als copyshop (een winkel waarin je kopieën kunt maken) en copyright (het recht om kopieën te maken).

In het e-mailverkeer wordt copy gebruikt in een heel oude afkorting : cc ofwel carbon copy als aanduiding dat het bericht niet alleen naar de geadresseerde is verstuurd. Carbon komt van carbonpapier, het ouderwetse zwarte doorslagpapier waarmee men in de vorige eeuw doorslagen kon typen.

Er is een betekenisverschil.

cornet

trechtervormig papieren doosje
Ik ging naar een cursus bonbons maken, maar moest eerst leren een cornet te vouwen.

kornet

kromme blaashoorn; sleepnet; vaandrig bij de cavalerie
Te koop aangeboden: bugels, kornetten en trombones.

Een ijsje in trechtervorm heet dus geen kornetto maar cornetto.

Er is een betekenisverschil.

corps

vereniging (uitspraak kòòr)
Lidmaatschap van dit studentencorps geeft een goede opstap tot een carrière in het corps diplomatique.

korps

(troepen)eenheid
Brandweer- en politiekorpsen waren snel ter plaatse.

Een aardige spelfout is corpsbusiness voor corebusiness. Hier is de Franse uitspraak kòòr gekoppeld aan een Engels woord. Corpsbusiness is iets voor studenten die een sociëteit runnen. O ja, en korps betekent ook 'lettergrootte': Deze tekst kan gerust in een kleiner korps worden gezet.

Er is een betekenisverschil.

achter de coulissen

op de achtergrond
Deze documentaire geeft een goed overzicht van wat er zich achter de coulissen van het politieke bedrijf afspeelt.

in / tussen de coulissen

aan de zijlijn
Deze kandidaat loopt zich al maanden warm in de coulissen om de partijleider op te volgen.

Coulissen zijn de verplaatsbare stukken van een toneeldecor. Als het niet om de figuurlijke betekenis gaat, is er geen betekenisverschil. Toneelspelers kunnen letterlijk achter, in of tussen de coulissen wachten om op het toneel te verschijnen (om 'op te komen').

Er is een betekenisverschil.

coup

staatsgreep
Pasjaren later werd bekend dat de militairen een coup hadden overwogen.

coupe

kapsel; schaaltje
Zij kon haar coupe gemakkelijk zelf in model houden.

Wat heb je liever, een vruchtensorbet of een ijscoupe?

coupé

auto voor twee personen; afdeling in een spoorwegwagon; danspas
Zij reden in een felrode sportcoupé.
Altijd is er in een stiltecoupé wel iemand die luid telefoneert.

Bij ballet is een coupé een van de eerste passen die je leert.

Het woord coup wordt door kenners van het Frans ook wel uitgesproken zonder p. Maar koep klinkt ook heel beschaafd.

De woorden overlappen deels in betekenis, maar er is wel een verschil.

creatief

scheppend, oorspronkelijk, vindingrijk, met drang om iets nieuws te maken

Het ‘Papier Hier’ in de Efteling vind ik het mooiste voorbeeld van een creatieve oplossing voor een afvalprobleem.

innovatief

vernieuwend, grensverleggend, baanbrekend

Heb jij een innovatief idee, maar geen financiën om het te realiseren? Dan ben je bij ons aan het juiste adres.

Het is niet verwonderlijk dat deze woorden deels in betekenis zijn gaan overlappen. Als je creatief bent, vind je het leuk om iets te maken. Dat ‘iets’ was er niet. Dus, je maakt iets nieuws, zelfs in een cursus Creatief met kurk. En dat nieuwe van creatief zit ook in ‘vernieuwend’, de eerste betekenis van innovatief. Bovendien moet je voor innovatief ook ‘oorspronkelijk’ en ‘vindingrijk’ zijn met een ‘drang om iets nieuws te maken’. En dat zijn nu juist de betekenisaspecten van creatief.

Toch is er een verschil. Als je creatief bent, schep je wel iets nieuws, maar dat nieuwe hoeft niet grensverleggend of baanbrekend te zijn. Een kunstschilder is per definitie creatief, maar hij is pas innovatief als hij bijvoorbeeld nieuwe technieken gebruikt of school maakt door een speciale penseelhantering. Innovatief is zoiets als ‘creatief-plus’. Beide woorden in één zin?

Ons bedrijf is op zoek naar creatieve en innovatieve medewerkers.

In creatief ligt het accent op vindingrijkheid, bijvoorbeeld in het oplossen van problemen binnen een bestaande situatie. Bij innovatief gaat het erom dat de medewerker zo creatief is dat hij nieuwe wegen durft inslaan, dus om de betekenissen ‘grensverleggend’ en ‘baanbrekend’. Als u geen hekel hebt aan de uitdrukking ‘out of the box denken’, dan kunt u dit misschien als onderscheid hanteren tussen creatief en innovatief. Nog één voorbeeld.

U noemt dit ‘creatief boekhouden’? Nee, dit is ‘innovatieve financiële administratie’!

In de combinatie met ‘boekhouden’ is creatief een eufemisme voor ‘frauduleus’. Als iemand dan wil beweren dat het niet om fraude gaat, kan die met innovatief proberen te zeggen dat het om iets geheel nieuws gaat. Een soortgelijk verschil proberen belastingfraudeurs ook wel te maken tussen ‘belastingontwijking’ en ‘belastingvermijding’. Maar gelukkig hebben u en ik dat onmiddellijk door. 

Er is een betekenisverschil.

credit

dat wat iemand schuldig is (uitspraak crédit)
Een schuld moet je niet debet, maar credit boeken.

credit

vertrouwen; lof, verdienste (uitspraak crèdit)
Als je voor de tweede sollicitatieronde wordt uitgenodigd, heb je al credits opgebouwd.
De credits gaan voor een groot deel naar de regisseur van het stuk.

krediet

bedrag waarover men kan beschikken; vertrouwen
Ik mag tot een maximum van 2000 euro opnemen van mijn kredietrekening.

De basisbetekenis is steeds 'vertrouwen' (credo betekent 'ik geloof'). De oorspronkelijke boekhoudterm heeft een bijzondere ontwikkeling doorgemaakt. Als A een schuld heeft aan B, dan is A debiteur omdat hij moet betalen (debet betekent 'hij moet'). B is dan de schuldeiser, en daarmee crediteur omdat hij vertrouwt dat het bedrag terugkomt. In de boekhouding van A staat de schuld aan de creditzijde, omdat hij het bedrag moet voldoen aan zijn crediteur of kredietverstrekker.

We hebben daar ook een Nederlands woord voor: krediet. Maar krediet heeft ook een bijna tegengestelde betekenis van de boekhoudterm credit. Het is dan niet alleen het vertrouwen dat u bij een ander hebt opgebouwd, maar ook de maximale schuld die u bij een bank mag hebben. Het klinkt zo mooi: krediet, met daar dan ook een creditkaart bij misschien. Maar u moet het opgenomen krediet wel terugbetalen, inclusief rente.

In onze taal gebruiken we het woord in Engelse uitspraak voor de algemene betekenis 'vertrouwen', en dan vrijwel altijd in het meervoud: credits. Steeds vaker wordt credits in het Nederlands in een andere betekenis gebruikt, die ook uit het Engels komt: 'eer, erkenning, lof, verdienste'. Bijvoorbeeld: Hij eiste de credits op van het werk dat jullie hebben gedaan.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

Het woord crisis kent een Grieks en een Nederlands meervoud. Het Griekse meervoud wordt vaker gebruikt, hoewel het iets deftiger klinkt. Voor meer woordparen met een klassiek en een Nederlands meervoud kijkt u bij bases / basissen.

Er is soms een betekenisverschil.

criteria

kenmerken waarop een beoordeling wordt gebaseerd
De criteria voor het weeralarm bij sneeuw en onweer zijn aangepast.

criteria, criteriums

speciale wielerwedstrijden (een aantal keren 'een rondje om de kerk')
De jonge wielrenner doet mee aan alle criteriums bij hem in de buurt.

In de betekenis van 'kenmerken' wordt uitsluitend criteria als meervoud gebruikt, terwijl de sportbetekenis twee meervouden kent: criteria en criteriums. Meestal is er geen verschil in betekenis tussen woorden die een klassiek en een Nederlands meervoud hebben; voor voorbeelden daarvan kijkt u bij bases / basissen.

Er is een betekenisverschil.

criterium

kenmerk waarop een beoordeling wordt gebaseerd
Zijn tranen een criterium voor een goede film?

norm

waarde waaraan iets moet voldoen
De officiële norm voor aanvaardbaar alcoholgebruik is voor vrouwen één glaasje per dag.

De criteria voor een goed opstel zijn: een juiste argumentatie, een heldere opbouw, geen grammaticafouten en een foutloze spelling. De norm voor een voldoende kan dan zijn: maximaal drie spelfouten, twee foute zinnen, enz.

Het is trouwens goed voorstelbaar dat criterium en norm door elkaar worden gehaald. Want kenmerken kunnen zelf weer waarden zijn. Een voorbeeld: een criterium voor goede hulpverlening op de weg kan zijn dat die hulpverlening snel is. Voor snelheid kan dan een waarde worden bepaald, bijvoorbeeld: binnen een kwartier ter plaatse. De hulpverlening kan dan als goed beoordeeld worden omdat ze aan de norm en dus automatisch ook aan het criterium voldoet.

Er is een betekenisverschil.

curatoren

leden van een raad van toezicht
De curatoren van de universiteit waren allen tegen de benoeming van de rector.

curators

beheerders (bijvoorbeeld bij een faillissement of van een collectie)
Je hebt tegenwoordig ook online curators die tweets voor je volgen en verzamelen.

Er zijn meer woorden met een meervoud op -en en op -s waarbij er sprake is van een betekenisverschil, bijvoorbeeld:

• portieren / portiers
• prospecten / prospects
• tekenen / tekens
• testen / tests

Doorgaans is er geen betekenisverschil, maar kan er wel een stijlverschil zijn, zoals handelaars / handelaren. Voor meer voorbeelden daarvan kijkt u bij aardappelen / aardappels.

Er is geen verschil in betekenis, wel in gebruik.

curry

oorspronkelijk Indiaas gerecht met kerrie; kruidige ketchup
Toch opmerkelijk hoe in deze typisch Surinaamse curry spruitjes zijn verwerkt!

Wilt u de frikandel speciaal met ketchup of met curry?

kerrie

Indiaas kruidenmengel
Kerrie bevat onder andere peper, kruidnagelen, koriander en gember.

Curry is het Engelse woord voor kerrie, afkomstig van kari (Tamil voor 'saus').

Er is een klein betekenisverschil.

daadkrachtig

doortastend, vol daadkracht, energiek (hoort meer bij personen)
Wij zoeken een gedreven en daadkrachtig hoofd voor onze afdeling Communicatie.

krachtdadig

doortastend, met kracht of geweld (hoort meer bij handelingen)
De oppositie vond het krachtdadig optreden van de politie volstrekt ongepast.

De woorden overlappen in betekenis, maar krachtdadig is iets negatiever door de bijbetekenis 'met kracht of geweld'. Daadkrachtig is positief. Vergelijk ook halsreikend / reikhalzend en knarsetanden / tandenknarsen.

Er is een (klein) betekenisverschil.

daardoor

oorzaak (meer objectief en beschrijvend)
Er was een boom omgewaaid. Daardoor moest ik van het fietspad af.

daarom

oorzaak, reden (meer subjectief en redenerend)
Er was een boom omgewaaid. Daarom ben ik van het fietspad afgegaan.

dus

conclusie (subjectief en objectief)

Er was een boom omgewaaid. Dus moest ik van het fietspad af.

Daardoor geeft alleen een oorzaak, net als doordat. Daarom geeft een reden (omdat) en kan ook gebruikt worden als het onderscheid oorzaak-reden er niet toe doet (zie ook doordat / omdat). Dus hoeft niet aan het begin van de zin te staan: Ik moest dus van het fietspad af. En dus kan ook gebruikt worden in combinatie met een oorzaak of reden: O, daarom moest je dus van het fietspad af.

De woorden geven een klein verschil in tijdsduur aan.

dadelijk

‘de daad bij het woord voegend’

Ik zal het dadelijk doen.

binnenkort

binnen korte, afzienbare tijd

Er komt binnenkort een nieuwe regeling.

gauw

in zo kort mogelijke tijd; snel; vaak korter dan gedacht

Zij kwam gauw weer terug.

straks

over enkele ogenblikken

Hij zal straks wel bellen.

In het Verwarwoordenboek zijn al twee soorten tijdsaanduidingen behandeld. Zie ‘op het zelfde moment’ en ‘direct’. Voor een moment dat vrij snel na ‘nu’ ligt, bestaan ook diverse synoniemen. Voor de liefhebbers van een fijnzinnig onderscheid volgen hier vier kleine trapjes in de tijd ‘vanaf het nu’.

Dadelijk is synoniem met direct. Het betekent ‘zonder tijdsverloop aansluitend’. Verouderde synoniemen zijn aanstonds en terstond. Omdat dadelijk vaak gebruikt wordt bij handelingen (‘daden’), kun je niet zeggen Hij is dadelijk jarig. Nou ja, natuurlijk wel vanaf 23.30 uur, met een verwijzing naar de volgende dag.

Bij straks of strakjes (iets informeler) mag er iets meer tijd verstrijken. Dezelfde tijdsduur kan ook weergegeven worden met zo of zo meteen (iets meer urgentie of geruststelling).

Bij gauw mag er ook iets meer tijd verstrijken. Maar hier ligt het accent op de snelheid van de handeling of snelheid waarmee de te verwachten gebeurtenis ook daadwerkelijk plaatsvindt. Een meer formele variant is spoedig.

Bij binnenkort mag er nog iets meer tijd verstrijken. Zo ook bij op korte termijn of het wat verouderde weldra, of het al bijna niet meer gebruikte een dezer dagen. Zie overigens ook het onderscheid met dezer dagen elders in het Verwarwoordenboek.

Steeds dus (heel) korte tijd ‘vanaf nu’? Maar de hamvraag moet nog worden beantwoord. Hoe kort is kort? U kunt meedoen aan een semantisch veldonderzoek.

Leg uw informanten op een saai verjaardagsfeestje de volgende varianten voor.

1. De gasten gaan dadelijk weg.
2. De gasten gaan straks weg.
3. De gasten gaan gauw weg.
4. De gasten gaan binnenkort weg.

Vraag dan om bij elke zin een aantal minuten aan te geven. Natuurlijk moet u de volgorde van de zinnen even variëren. En uiteraard kunt u ook andere zinnen gebruiken. Benieuwd naar uw bevindingen!

Er is een betekenisverschil.

dakloze iemand

zonder een dak boven het hoofd
Dit opvangcentrum biedt veel daklozen een huiskamergevoel.

thuisloze

iemand zonder een thuis
Ik vind een thuisloze minder erg dan een dakloze, want een thuisloze heeft vaak nog wel een dak boven het hoofd.

Een dakloze heeft geen vaste woon- of verblijfplaats, en staat dan ook niet in het bevolkingsregister ingeschreven. Een thuisloze heeft vaak wel een (wisselend) adres waar wordt overnacht, en staat via dat adres dan ook bij het bevolkingsregister ingeschreven.

Er is een klein betekenisverschil.

danken aan geeft een oorzaak aan (positief)

De daling van de vraagprijs is te danken aan de economische ontwikkeling.

toeschrijven aan geeft een oorzaak aan (neutraal)

De daling van de vraagprijs is toe te schrijven aan de economische ontwikkeling.

wijten aan geeft een oorzaak aan (negatief)

De daling van de vraagprijs is te wijten aan de economische ontwikkeling.

In het eerste voorbeeld met danken aan wordt de daling als positief beschouwd; in het derde voorbeeld met wijten aan als negatief. Wanneer u niet wilt kiezen, kunt u toeschrijven aan gebruiken.

Danken aan kan ook negatief worden gebruikt. Het heeft dan de betekenis 'door eigen toedoen' (eerste zin), of het heeft een ironische lading (tweede zin):

• Hij heeft zijn financiële verliezen te danken aan overmoed en hebzucht.
• Waar heb ik jouw stilzwijgen aan te danken?

Omdat danken positief is, kan men niet schrijven Dankzij het slechte weer, konden we niet op pad. Hier passen alleen Door ... (neutraal) of Wegens... (vaak negatief), of iets omslachtiger: Ten gevolge van ...

De woorden danken, toeschrijven en wijten duiden op een oorzakelijk verband. In een zin met een van deze drie woorden voegt het woord oorzaak dus niets toe. Voorbeeld:

• De oorzaak van het instorten van deze brug is te wijten aan de gebrekkige constructie.

In deze zin staat staat een contaminatie, vergelijk:

• De oorzaak van het instorten van deze brug is de gebrekkige constructie.
• Het instorten van deze brug is te wijten aan de gebrekkige constructie.

Er is een klein betekenisverschil.

das

kledingstuk om de hals (eerder breed en lang)
Alleen als het erg koud is, draag ik een das, anders een sjaal.

sjaal

kledingstuk om de hals (eerder smal en dun)
Zij droeg een sjaaltje met een opmerkelijk dessin.

Een das staat tot een sjaal als een kous tot een sok. En als u al een das bij een colbertje draagt, dan kunt u uw das bij uw overjas natuurlijk ook sjaal noemen.

Er is een betekenisverschil.

dat geeft zekerheid aan (voegwoord)
Ik weet zeker dat hij komt.

of geeft onzekerheid aan (voegwoord)
Ik weet niet zeker of hij komt.

Nog enkele voorbeelden:

• Nog afgezien van het feit of / dat er onvoldoende geld is,betwijfel ik of / dat het wel zal lukken.

Na feit moet dat staan. Een feit is immers een zeker iets.

Na betwijfel moet of staan, want betwijfelen drukt onzekerheid uit.

• De nieuwe politieke situatie maakt het onwaarschijnlijk of / dat het kabinet de rit zal uitzitten.

Hier zou je of verwachten vanwege onwaarschijnlijk. Toch heeft dat hier de voorkeur, want de schrijver presenteert zijn onzekerheid in een bewering.

Bij sommige werkwoorden geven dat en of betekenisverschil. Vergelijk:

• Heb jij gehoord dat Clara een nieuwe baan heeft? (Clara heeft de baan.)
• Heb jij gehoord of Clara een nieuwe baan heeft? (Heeft Clara die baan of niet?)

Het vragend voegwoord of en het stellend voegwoord dat worden in spreektaal wel samen gebruikt, maar in schrijftaal geldt dit als onverzorgd. De schrijver moet kiezen tussen zekerheid en onzekerheid. Dus niet:

• Ik vroeg me af of dat hij zich soms beledigd voelde. (alleen of)

U hoeft niet te kiezen tussen dat en of als er in de zin al een ander vragend voegwoord staat. U gebruikt dan alleen dat vragend voegwoord:

• Hij vertelde niet waarom of dat hij zo vreemd had gereageerd. (alleen waarom)
• Ik ben benieuwd hoe of dat hij gaat reageren. (alleen hoe, of of met andere betekenis)

Er is doorgaans geen verschil in betekenis, maar wel in combinatiemogelijkheden.

dat

verwijswoord (verwijst naar een zelfstandig naamwoord waar het lidwoord het voor kan staan)
Kijk, dat is nou een huis dat ik graag zou kopen.

wat

verwijswoord (meer algemeen, en in overige gevallen)
We moeten ons in Nederland richten op datgene wat ons bindt.

In de spreektaal wordt naar het-woorden ook met wat verwezen: het boek wat ik gelezen heb, een idee wat mij plotseling inviel.

In schrijftaal heeft dat echter de voorkeur.

De opmars van de w in dit soort constructies is trouwens al heel lang aan de gang, en zeker niet af te keuren. In de middeleeuwen zei men het huis daar ik woon, nu zeggen we het huis waar ik woon.

De bekendste vier gevallen waarin wat wordt gebruikt, zijn de volgende:

1.  Na de woorden alles, enige, dat(gene), (n)iets en veel.

• Zij heeft alles gedaan wat in haar vermogen lag.
• Dit is het enige wat we kunnen doen.
• Is er nog iets wat ik voor je mee moet nemen?
• Er is niets wat mij mij in de toekomst zal blijven achtervolgen.
• Er is nog veel wat ik je niet heb kunnen vertellen.
• Er is zoveel wat jij niet weet.

Soms geeft dat of wat een klein betekenisverschil. Vergelijk de volgende zinnen:

• Dit boek is het enige dat bewaard is gebleven na de brand.
• Dit boek is het enige wat bewaard is gebleven na de brand.

In de eerste zin gaat het alleen over de boeken die verbrand zijn; een daarvan is bewaard. In de tweede zin gaat het eerder over de hele inboedel, waaruit slecht één boek bewaard is gebleven. En er zijn ook gevallen waarin iets een heel precieze betekenis heeft, waardoor dat goed te verdedigen is:

• Plotseling herinner ik me iets dat nú besproken moet worden.
• Ik ontdekte iets dat mijn vrienden al jaren wisten: ik ben eigenlijk heel onzeker.

En in het volgende geval wordt niet naar iets algemeens gevraagd; daarom is hier ook dat te verdedigen:

• Wat heeft jouw vriend dat een ander niet heeft?

Een argument om toch wat te gebruiken in de bovenstaande zin, is dat dat na vriend eigenlijk storend is. Je verwacht na vriend immers die: de vriend die.

2.  Na woorden als het goede, het minste.

Het gaat hier om zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden (het vreemde) en overtreffende (rang)aanduidingen (het mooiste, het eerste, het minste):

• Zijn kwade eigenschappen vallen in het niet bij al het goede wat hij doet.
• Kun jij een verhaal vertellen over het mooiste wat jij ooit hebt meegemaakt?
• Dat is het eerste wat je moet doen.
• Dat is het minste wat we voor hem kunnen doen.

Soms zijn er in deze categorie verwijzingen die indirect naar een zelfstandig naamwoord verwijzen. Het verwijswoord dat is dan goed te verdedigen:

• Hij zocht een jurkje voor zijn dochtertje, en kocht het duurste dat / wat hij kon vinden.

Het duurste verwijst (indirect) naar jurkje; daarom is dat hier beter.

Soms geeft dat of wat ook hier een klein betekenisverschil. Vergelijk de volgende zinnen:

• Dat sieraad is het duurste wat ik ooit heb gekocht. (Dat was mijn grootste uitgave ooit.)
• Dat sieraad is het duurste dat ik ooit heb gekocht. (Ik spreek alleen over mijn sieraden.)

3.  Bij een verwijzing naar een hele zin.

• Hij bleef maar naar me kijken, wat ik natuurlijk helemaal niet prettig vond.

Ook hier is soms betekenisverschil. Vergelijk:

• Hij veranderde het voorstel dat we goed vonden.
• Hij veranderde het voorstel, wat we goed vonden.

In de eerste zin verwijst het woord dat terug naar het voorstel.
In de tweede verwijst wat naar het hele gedeelte tot de komma.
Dus in de eerste zin is het voorstel goed, en in de tweede zin juist de verandering van het voorstel.

4.  Als de verwijzing een soort bijvoeging opent.

• Vrijetijdswetenschap, wat mij eigenlijk geen studie lijkt, wordt nu op steeds meer hogescholen gedoceerd.
• Ze draaiden daar alleen maar jazz, wat ik geen prettige muziek vind.

In de tweede voorbeeldzin zou ook dat kunnen staan: dat vind ik geen prettige muziek, maar dan lijkt het een fout voor de jazz die.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

Het woord datum kent een Latijns en een Nederlands meervoud: data en datums. Voor de aanduidingen van dag-maand-jaar kunt u zowel datums als data gebruiken. In de betekenis 'gegevens' is echter alleen data juist; het woord data kent dan geen enkelvoud. Schrijf dus in een rapport niet: De data is verkregen in veldonderzoek. Hier is alleen het werkwoord zijn correct.

Voor meer woordparen met een klassiek en een Nederlands meervoud kijkt u bij bases / basissen.

Er is geen betekenisverschil.

• Deze vaas dateert nog uit de zestiende eeuw.
• Deze foto dateert van 1948.

In Vlaanderen bestaat een lichte voorkeur voor van, in Nederland voor uit. Er zijn ook taalgebruikers die aan uit een ruimere betekenis toekennen (een bepaalde periode) en aan van een meer precieze tijdsaanduiding, zoals in de hier gegeven voorbeelden. Maar dit onderscheid is zeker niet algemeen gangbaar. Wel gebruikt men van bij een dag of datum: de krant van afgelopen maandag, de krant van 1 augustus.