Er is een betekenisverschil.

canon

een lied waarvan de verschillende stemmen na elkaar worden gezongen; lijst van erkende Bijbelboeken; jaarlijkse heffing over grond in erfpacht (uitspraak cánon)
De bekendste canon of 'kettingzang' is 'Vader Jacob'.
Het Evangelie van Thomas behoort niet tot de canon.
In deze gemeente woedt al jarenlang discussie over verlaging van de canon.

kanon

zwaar geschut op onderstel, met een lange loop (uitspraak kanón)
In WO I en II werden jongens als kanonnenvlees naar de loopgraven gestuurd.

Het maakt dus nogal wat uit of de paus of de gemeenteraad de canon wil afschaffen.

Het woord canon in de tweede betekenis kan ook figuurlijk worden gebruikt: Hij wil beweren dat Multatuli niet tot de literaire canon behoort. Het woord kanon kan ook figuurlijk worden gebruikt: Dit tv-programma is in korte tijd uit gegroeid tot een kijkcijferkanon.

Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in stijl.

case

geval, praktijkgeval (algemeen)
De volgende case gaat over de effecten van digitaal onderwijs.

casus

geval, praktijkgeval (vooral in: geneeskunde, rechten)
Deze casus lijkt me heel geschikt om het verschil tussen moord en doodslag aan rechtenstudenten uit te leggen.

De woorden case en casus betekenen hetzelfde. Het woord casus is iets deftiger.

Het Engelse woord case, meervoud cases, komt vooral in samenstellingen voor:

• businesscase (zakelijke rechtvaardiging van een project)
• casestory (beschrijving van een ziektegeval)
• casestudy (gevalsstudie)
• testcase (een geval waarmee je iets kunt bewijzen)
• worstcasescenario (scenario voor de slechtst denkbare ontwikkeling)

Het Latijnse woord casus heeft in het Nederlands als meervoud casussen (in het Latijn is het meervoud ook casus). We kennen het ook in in casu (in dit geval) en casu quo (in welk geval, of). Het woord casus wordt vooral gebruikt door degenen die in hun studie veel Latijnse termen hebben geleerd, zoals artsen en juristen.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

Normáliter en ideáliter ligt de klemtoon op de tweede a: catálogus. Oud-gymnasiasten willen nog weleens betweterig fronsen bij de uitspraak catalógus. Ach, gelukkig is dit geen schrijfprobleem. Enkele woorden van Griekse of Latijnse herkomst kennen een klassiek meervoud én een Nederlands meervoud. De klassieke meervouden klinken iets deftiger. Voor meer woordparen met een klassiek en een Nederlands meervoud kijkt u bij bases / basissen.

Er is een betekenisverschil.

categoraal

voor een bepaalde categorie
Een kankerkliniek en een revalidatiekliniek zijn categorale ziekenhuizen.

categorisch

absoluut, pertinent
Het antwoord was een categorisch nee.

Beide woorden in één zin: Mijn zus weigert categorisch om haar kinderen naar een categoriaal gymnasium te sturen.

Hé, hier staat categoriaal. Dat betekent toch: 'per categorie ingedeeld, gesorteerd'? Klopt, categoraal gymnasium is eigenlijk beter. Maar in het onderwijs spreekt men vaker over categoriaal gymnasium. Vanaf nu dus tegen beter weten in.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Er zijn meer afkortingen die een notatie als afkorting en als letteruitspraak kennen. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij beha / bh.

Er is een betekenisverschil.

censor

beoordelaar die iets kan verbieden
In katholiek Nederland worden liturgieboekjes door censors beoordeeld.

sensor

gevoelig meetinstrument
Deze optische rooksensor bevat ook een hittemelder.

Censor is verwant met censuur, en sensor met sensitief.

In de Rooms-Katholieke Kerk werd tot 1948 door een censor bepaald of een boek wel gelezen mocht worden door de gelovigen; op de lijst van boeken die zij niet mochten lezen, stonden onder andere werken van Erasmus en Spinoza. In het Romeinse Rijk was de censor een hoge ambtenaar die belast was met de volkstelling en het innen van belasting. Daarvan komt het begrip censuskiesrecht, een systeem waarbij burgers pas stemrecht hebben als ze een bepaald bedrag aan belasting betalen.

De woorden censor en sensor hebben allebei een meervoud op zowel -en als -s. Tussen deze meervoudsvormen is geen betekenisverschil, wel een verschil in stijl. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aardappelen / aardappels. In sommige gevallen is er wel verschil in betekenis; voorbeelden daarvan vindt u bij curatoren / curators.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in uitspraak en dus in spelling.

De beginklank van dit woord voor 'pottenbakkerskunst' of 'voorwerpen van aardewerk' kan een s of een k zijn: de s van het Franse céramique en de k van het Griekse keramikos. Beide vormen zijn dus juist. De s-sprekers zijn duidelijk in de minderheid bij keramisch koken.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Dit woord voor 'korzelig, wrevelig, gemelijk' wordt verschillend uitgesproken; vandaar dat beide spellingen juist zijn. Chagrijnig komt in de uitspraak iets dichter bij het Franse woord waaraan het is ontleend, chagrin, en klinkt daardoor iets beschaafder. Maar als u sacherijnig bent, is dit wel het laatste wat u wilt weten. O ja, er is ook nog chagrijnleer (wordt ook gespeld als segrijnleer), een soort leer, maar dat wilt u dan waarschijnlijk evenmin weten.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

Er is geen betekenisverschil.

chantabel

chanteerbaar (eerder gebruikt bij personen)

chanteerbaar

chantabel (eerder gebruikt voor het verschijnsel)

Beide woorden kunnen in één zin: Het prostitueebezoek maakt het Kamerlid in principe chanteerbaar, maar zelf zegt hij nooit chantabel te zijn geweest.

Maar een mogelijk verschil tussen persoon en verschijnsel is lastig hantabel / hanteerbaar.

Hoe komen we aan die spellingvarianten acceptabel / accepteerbaar, subsidiabel / subsidieerbaar, memorabel / memoreerbaar, presentabel / presenteerbaar, enz.? En waarom hebben dan niet alle vormen op -baar ook -abel (draagbaar / dragabel) en alle vormen op abel ook -baar (miserabel / misereerbaar)? Dit valt alleen historisch te verklaren.

Werkwoorden van Germaanse afkomst krijgen doorgaans -baar: eten - eetbaar. En werkwoorden van Franse afkomst met een aparte lettergreep -eer krijgen doorgaans -abel: chanteren -chantabel. Maar dit onderscheid is alleen historisch interessant. Toch zou het, ons taalgebruikers, sieren wanneer we af en toe eens trots zijn op de respecteerbare, nee respectabele afkomst van onze woorden.

De woorden verschillen ‘graadaanduidend’ in betekenis.

chaos             

warboel, totale wanorde

De staking van het grondpersoneel zorgde voor chaos op Schiphol.

wanorde        

gebrek aan orde

Wat kan een docent doen tegen wanorde in de klas?

Het van oorsprong Griekse woord chaos betekent eigenlijk ‘leegte’, de ruimte waaruit de kosmos is ontstaan. De overlap in betekenis is ‘geen orde’, maar die betekenis is bij chaos sterker dan bij wanorde. Daarom kun je ook zeggen: Als een docent niet ingrijpt bij wanorde in de klas wordt het direct een chaos.

Heel intrigerend is dat de bijvoeglijke naamwoorden nog een ander verschil oproepen. Vergelijk:

Hij is een chaotisch persoon.
Hij is een wanordelijk persoon.

Bij een chaotisch persoon denk je eerder aan gedrag (altijd sleutels kwijt, te laat op afspraken, nooit eens rustig bezig). Bij een wanordelijk persoon denk je eerder aan iemand die niet netjes en ordelijk omgaat met zijn spullen (kleren altijd op de grond, rotzooi in de kasten, nooit een opgeruimd bureau). En nu nog zoeken naar andere woordparen waarbij het onderscheid ‘gedrag-materiaal’ een rol kan spelen. Misschien kan ik zo op mijn manier bijdragen aan een niet-wiskundige chaostheorie, waarin gezocht wordt naar verbanden tussen schijnbaar onsamenhangende verschijnselen. Als ik die niet vind, mag u mij beschuldigen van synonymiefobie, of van het schrijven van chaotische tekstjes.

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar soms is er een subtiel verschil dat tot onderzoek uitnodigt. En onze taal kent opmerkelijk veel varianten.

circa              

plusminus, afgerond

Deze rubriek telt nu, inclusief het Verwarwoordenboek, circa 700 verwarparen.

ongeveer

plusminus, niet precies, bij benadering

Deze rubriek telt nu, inclusief het Verwarwoordenboek, ongeveer 700 verwarparen.

Bij circa lijkt het er eerder op dat het precieze aantal wel bekend is, maar dat het niet relevant is om dat te noemen. Bij ongeveer gaat het eerder om een schatting.

Er zijn nog drie andere aanknopingspunten om het verschil te beschrijven.

1. stijl of taalsfeer. Het Latijnse circa lijkt iets deftiger. Maar het verschil is toch niet zo groot als bijvoorbeeld tussen ‘astronomie’ en ‘sterrenkunde’.
2. zakelijkheid. Bij circa lijkt het eerder om het aantal zélf te gaan dan om datgene wat je in het aantal omschrijft. In circa honderd kinderen gaat het eerder om het aantal. In ongeveer honderd kinderen lijkt het eerder om de kinderen te gaan.
3. verschil in bandbreedte. Bij circa lijken de marges vaak iets smaller dan bij ongeveer. Vergelijk De verbouwing kost circa een miljoen en De verbouwing kost ongeveer een miljoen.

Het vermoede verschil in bandbreedte kan gemakkelijk onderzocht worden in een ‘huisonderzoekjes’. Voor de liefhebbers van veldsemantiek! Maak zinnetjes die alleen verschillen op de woorden circa en ongeveer met de aanduiding van een hoeveelheid. Bijvoorbeeld: Deze tekst bevat ongeveer/circa 400 woorden. (Het zijn er 446). Leg die zinnen voor aan proefpersonen en vraag ze dan om aan te geven wat de maximale ‘plus’ is en wat de maximale ‘min’. Uiteraard hangt de bandbreedte ook af van de betekenis van de zin. In De voorbereiding kost je ongeveer/circa acht uur kan de voorbereiding ook zes uur kosten of tien uur. Maar diezelfde variatie verwacht je niet in Het was ongeveer/circa acht uur toen hij aanbelde.

Opmerkelijk is trouwens dat onze taal nog tal van andere woorden kent om een schatting aan te geven, met soms een duidelijk verschil in stijl, maar vaak ook zonder betekenisonderscheid.

• Deze rubriek telt nu … bij benadering, grofweg, om en nabij, omstreeks, omtrent, pakweg, pak ’m beet, rond de, ruwweg, zo’n … 700 verwarparen.

En dan hebben we het nog niet eens over de aanduidingen die beginnen met een: een slordige, een stuk of x, een x-tal. Voer voor extra onderzoek. Neem alleen al een stuk of x. Welke getallen kunnen hier niet achter komen? In elk geval niet 700. Als u ook dit wilt onderzoeken, laat dan de ironie maar buiten beschouwing, zoals in: Het jochie herhaalde een stuk of 31 keer dat hij naar bui-ui-uiten wilde. – Nu eerst maar hopen dat er gegevens binnenkomen over bandbreedte waaruit blijkt dat circa iets preciezer is dan ongeveer.

De woorden verschillen niet in betekenis, maar er lijkt een klein betekenisverschil op komst.

citaat 

letterlijke weergave van andermans woorden, met name geschreven woorden

Deze columnist wil met citaten alleen zijn belezenheid etaleren. 

quote 

letterlijke weergave van andermans woorden, met name gesproken taal

Een beroemde quote in het vluchtelingendebat is ‘Wir schaffen das’.

De woorden citaat en quote laten een interessant taalverschijnsel zien. Volgens de wet van Von Humboldt streeft elke taal naar een een-op-eenrelatie tussen vorm en betekenis van woorden. Anders gezegd: een taal houdt niet van dubbelgangers. Wel cultiveert elke taal haar onderscheidingsvermogen via synoniemen met een subtiel betekenisverschil. Anders was er geen Verwarwoordenboek nodig.

Wat gaat er nu gebeuren als taalgebruikers een woord uit een andere taal overnemen, terwijl de eigen taal al een woord heeft met dezelfde betekenis? Er zijn dan drie mogelijkheden: 

1. Het bestaande woord verdwijnt. Wij gebruiken nu geen kolf op de kolfbaan en zeker geen malie (slaghout) voor het maliespel (op het malieveld) maar een stick op het hockeyveld en golfclubs op de golfbaan. 

2. Het buitenlandse woord vertrekt weer. Een free kick heet nu weer vrije schop. En we gebruiken achter de computer geen mouse meer maar een muis.

3. Beide woorden blijven bestaan, maar krijgen wel een eigen betekenis(aspect): bladeren – browsen, lach – smile, enz.

De derde mogelijkheid lijkt het geval bij citaat en quote. Bij een citaat gaat het eerder om de weergave of het aanhalen van geschreven woorden. Ook gaat het om wat serieuzere teksten. In een wetenschappelijk artikel staan geen quotes maar citaten. Bij een quote gaat het eerder om het gesproken woord, zoals de bekende quote van Johan Cruijff ‘Elk nadeel heb z’n voordeel’. Ook is een quote wat ‘sneller’ of ‘eigentijdser’. Vandaar dat in de krant quotes staan in nieuwsartikelen en citaten in achtergrondartikelen. Is dit een lastig onderscheid? Welnee, met een variant op een andere Cruijff-quote: ‘Als je het eenmaal doorhebt, begrijp je het’. 

O ja, bij citaten en quotes gebruiken we enkele of dubbele aanhalingstekens. Daarvoor bestaan verschillende conventies. Zo kunnen we duidelijk markeren dat de woorden niet uit eigen mond of toetsenbord komen.

Er is een betekenisverschil.

click het

klikken
Met een paar clicks bestel je tegenwoordig van alles online.

klik

het klikken; het geluid 'klik' (een kort, vrij hoog geluid)
Open het bestand met één klik.
Het slot sprong met een klik open.

Er zijn taalgebruikers die het Nederlandse klik liever op zijn Engels spellen: click. Misschien voelt het anders als het echt clickt tussen die ander en u. En misschien heeft klikt eerder de negatieve betekenis van 'doorvertellen', terwijl click eerder de betekenis van 'muisklik' heeft.

Hoe dan ook, click en klik hebben deels dezelfde betekenis. Dus een clickfonds — zo'n beleggingsfonds dat koerswinst op een van tevoren vastgelegd koersniveau vastklikt, zodat de belegger geen last heeft van zware verliezen — kan ook klikfonds heten, hoewel de laatste schrijfwijze niet in officiële spellinggidsen staat.

Er zijn ook woordparen met een Engelse en Nederlandse spelling zonder betekenisverschil:

• handel / hendel
• weed / wiet
• weekend / weekeinde

De woorden worden vaak door elkaar gebruikt. Toch is er soms een subtiel verschil.

collectie                     

een verzameling van waardevolle en zeldzame objecten

De online collectie bevat slechts een klein gedeelte van wat u in ons museum kunt bekijken.

verzameling             

een geheel van bijeengebrachte voorwerpen of bij elkaar horende objecten

Deze doos bevat een verzameling van bijzondere voorwerpen die mijn vader op zijn lange reizen heeft meegenomen.

De woorden verschillen in drie betekenisaspecten. 1. Bij een verzameling gaat het meer algemeen om het bijeengebracht zijn. Daarom spreken we niet over een materiaalcollectie 

maar over een materiaalverzameling. 2. Een collectie is bijeengebracht om te tonen aan belangstellenden. Daarom adverteert een modezaak niet over de nieuwe verzameling damesmode, maar over de nieuwe collectie damesmode. 3. In een collectie ligt het accent eerder op het gelijksoortige van de verzamelde objecten of op een deel van een verzameling. Bij een fotocollectie denk je eerder aan foto’s uit een bepaalde periode of over een bepaald thema. Maar in de volgende zin zou collectie heel vreemd zijn: Zo breng je structuur aan in je fotoverzameling. Wel zijn er tegenvoorbeelden: we spreken niet over een getallencollectie, maar over een getallenverzameling.

Intrigerend zijn de betekeniselementen ‘waardevol en zeldzaam’. Het verschil tussen verzameling en collectie op dit punt komt goed uit in de volgende zin: De verzameling mineralen uit zijn jongensjaren is uitgegroeid tot een prachtige collectie. Proef ook het verschil tussen fotoverzameling en fotocollectie. En vergelijk verzamelobject en collector’s item. Een tegenvoorbeeld lijkt de kunstverzamelaar die een collectie opbouwt. Maar hier gaat het om het werkwoord ‘verzamelen’. Een ‘collectioneur’ klinkt hier toch wat te veel ‘TEFAF’. (The European Fine Art Fair, jaarlijks in Maastricht.) Een collectie is dus een bijzondere verzameling.

Is het onderscheid waterdicht? Hier een proefje.

Welk woord gebruik je bij de volgende voorbeelden? Of kunnen beide woorden?

Collectie         Verzameling

Munten                                  …                     …

Sigarenbandjes                    …                      …

Zilveren eierdopjes              …                     …

Bij munten kunnen beide woorden, afhankelijk van de waarde en de zeldzaamheid: een muntencollectie is meer bijzonder dan een muntenverzameling. Bij sigarenbandjes spreek je eerder van een verzameling. Zeldzaam, dat wel, maar waardevol? En bij zilveren eierdopjes zou je alleen van een collectie spreken als het gaat om een verzameling in een museum. Een honderdtal van die dopjes in een vitrine thuis, noem je toch eerder een verzameling. 

De woorden overlappen in betekenis, maar er is een belangrijk verschil.

collectieve sector     

overheid plus instellingen en regelingen voor sociale zekerheid

De Participatiewet is bedoeld om meer mensen aan een baan te helpen, maar is het ook niet een verkapte bezuiniging op de collectieve sector?

publieke sector        

overheid plus semioverheid

Nee, dit museum is geen rijksmuseum, en het valt dus niet onder de publieke sector.

Soms wordt ook openbare sector gebruikt voor publieke sector, zoals bij openbare ruimte en publieke ruimte. Daar geeft het geen verwarring. Maar in combinatie met sector kan verwarring ontstaan omdat ook de collectieve sector openbaar is in die zin dat het hier gaat om regelingen die voor iedereen gelden.

De woorden ‘collectief’ en ‘publiek’ verwijzen elk naar een andere tegenstelling. De collectieve sector staat tegenover de ‘privé sector’: burgers, particuliere bedrijven en instellingen. Dit is het onderscheid samenleving-individu. De publieke sector staat tegenover de ‘private sector’, met ‘privaat’ in de betekenis ‘niet-ambtelijk’. Dit is het onderscheid ambtenaar-burger. Dit klinkt nogal abstract. Daarom nog wat toelichting met enkele concrete voorbeelden. In de collectieve sector gaat het over sociale zekerheid. Voorbeelden zijn instellingen als de sociale dienst of het arbeidsbureau, en regeling zoals de Wajongregeling, de Wia, de WW en de AOW. De publieke sector is veel ruimer. Het gaat hier om niet alleen om gemeenschappelijke (dus ook weer ‘collectieve’) voorzieningen zoals onderwijs, zorg, rechtspraak, maar ook om bijvoorbeeld het koninklijk huis of ambassades of openbare bibliotheken.

Er is een betekenisverschil.

commentaar bij duidt op een toelichting

Op deze site staat dagelijks commentaar bij het dagelijks nieuws.

commentaar op duidt op een kritische mening
De docent had nauwelijks commentaar op mijn werkstuk.

Soms staat er in een toelichting ook een kritische mening. Het is dan eigenlijk commentaar bij én op. In zo'n geval is op heel goed te verdedigen.

Er is geen verschil in betekenis. Wel lijkt er een onderscheid in wording.

compassie

medelijden (meer als levenshouding)

Met compassie als leidraad wilde het CDA stelling nemen tegen een liberaal mensbeeld.

medelijden

verdriet voelen over het lijden van een ander

Kinderen met speciale behoeften hebben geen medelijden nodig, maar liefde en respect.

Medelijden is de letterlijke vertaling van het Latijnse compassie, dat zelf weer de vertaling is van het Griekse sympathie, letterlijk ‘mee-lijden’ of ‘samen ondergaan’. En wanneer compassie en sympathie in het Nederlands een verschillende betekenis hebben, dan is het niet zo vreemd dat taalgebruikers ook medelijden en compassie willen onderscheiden. Compassie is dan niet zozeer een (tijdelijk) gevoel maar een mentaliteit, zoals ook weleens wordt aangevoeld bij het oude woord mededogen, dat letterlijk eveneens ‘medelijden’ betekent (van een nog ouder woord ‘dogen’ in de betekenis van: ondergaan of verduren). Compassie wordt dan als volgt gebruikt.

Compassie is niet: je verdrietig voelen over het verdriet van de ander, maar beseffen wat het betekent om zoiets te voelen.

Compassie is wat anders dan medelijden. Het is echt naast de ander gaan staan.

Compassie is meer dan medelijden, het is mededogen. Hulpverleners kunnen zo door hun passie in beslag worden genomen, dat ze de compassie uit het oog verliezen.

Het onderscheid doet denken aan een boeddhistische benadering waarin medelijden en mededogen gezien worden als verschillende vormen van meeleven. Hier volgt de uitleg van een niet-boeddhist: Medelijden is een gevoel, een tijdelijke toestand waarin je niet vrij bent van het leed dat je ziet. Mededogen is een permanente geestestoestand in wijsheid en gelijkmoedigheid, en daarin meeleven met het leed van de ander.

Met deze betekenisonderscheiding wordt in compassie een poging gedaan om het in onbruik geraakte woord mededogen tot nieuw leven te wekken. Laten we met onze passie voor taal vooral meeleven om te zien of dit onderscheid levensvatbaar is.

De woorden overlappen in betekenis, maar soms is er een subtiel verschil in perspectief.

compleet                   

volledig, er ontbreekt niets, helemaal

Dit servies is nog helemaal compleet.

Sorry, je verjaardag compleet vergeten!

volledig                     

compleet, meer is niet nodig, helemaal

Dit is een bijzonder volledig servies, er zitten zelfs ‘oesterbordjes’ bij.

Sorry, het is me volledig ontschoten.

Dit woordpaar is weer een bewijs dat het soms nauwelijks lukt om synoniemen goed te onderscheiden. Áls er al een onderscheid is, dan gaat het in de richting van ‘niets missen’ bij compleet, en ‘er kan niets meer bij’ bij volledig. Dit kan dan verklaren waarom wij bijvoorbeeld eerder spreken over volledige werkgelegenheid dan over complete werkgelegenheid. 

Een proef op de som? Stel, je bent op zoek naar een werphengelset. Wat is je eerste reactie bij het aanbod van een complete werphengelset? Waarschijnlijk zoiets als: “Ja logisch, ik ga geen set kopen waaraan iets ontbreekt.” En wat is je eerste reactie bij volledige werphengelset? Waarschijnlijk iets in deze richting: “O, even kijken, bedoelen ze dat ik zo ook kan zeevissen?” En als een huis totaal of helemaal afbrandt, is het dan compleet afgebrand of volledig afgebrand? Waarschijnlijk kies je volledig afgebrand. Het huis kon niet verder afbranden. De formulering compleet afgebrand roept eerder de associatie op dat de vlammen inderdaad overal konden komen. Maar als je deze onderscheidingen niet kunnen volgen, dan wil dat niet zeggen dat je taalgevoel incompleet of onvolledig is.

Er is een betekenisverschil.

complementeren

aanvullen, tot een geheel maken
De archivaris had geen tijd om de dossiers te complementeren.

complimenteren

een compliment geven, feliciteren

Ik complimenteer je met deze prachtige site.

Voor complementeren wordt ook completeren gebruikt. Maar fijnzinnige taalgebruikers proberen hier onderscheid aan te brengen: complementeren is dan 'aanvullen' in het algemeen, en completeren 'tot een geheel maken' of 'compleet maken'. Heel mooi is wanneer dat in één zin gebeurt: Belangrijk is dat beide theorieën elkaar duidelijk complementeren, en misschien zelfs completeren.

Er is een klein betekenisverschil.

conferentie    

grootschalige bijeenkomst om te beraadslagen over een bepaald onderwerp, met deskundigen of vertegenwoordigende deelnemers

Op de klimaatconferentie van Madrid (2019) werden helaas te weinig afspraken gemaakt.

congres          

grootschalige bijeenkomst van een organisatie of van wetenschappers, met thema’s die door organisatoren zijn aangedragen.

Het congres van het Genootschap Onze Taal in 2019 had een zeer gevarieerd programma.

Een congres is ook een bijeenkomst over politieke thema’s, zoals in partijcongres. En in Amerika wordt met dit woord ook de volksvertegenwoordiging aangeduid (Senaat en Huis van Afgevaardigden). Een goed voorbeeld is ook het Congres van Wenen (1814-15) waar na de val van Napoleon de grenzen in Europa opnieuw werden vastgesteld. Je zou verwachten dat we daarom ook spreken over het Congres van Jalta (1945) waar Roosevelt, Stalin en Churchill overlegeden over de toekomst na Hitler, maar deze bijeenkomst staat bekend als de Conferentie van Jalta. Misschien wel hierom: een conferentie is meer gebaseerd op gelijkwaardigheid van de deelnemers om een duidelijk afgebakend probleem op te lossen. Dat zie je ook aan samenstellingen als bisschoppenconferentie en 

ontwapeningsconferentie. Bij een congres is eerder sprake van een strakke leiding en hiërarchie (in het geval van Wenen die van de overwinnende partijen).

Onze taal kent nog drie woorden voor meer kleinschalige en korte bijeenkomsten. Ook deze verschillen in betekenis:

seminar          

kleinschalige studiebijeenkomst

Hij ging naar London om een seminar te volgen over internetcriminaliteit.

symposium    

kleinschalige wetenschappelijke bijeenkomst, met lezingen en discussie

Bij zijn afscheid kreeg de hoogleraar een symposium aangeboden door zijn medewerkers.

colloquium    

kleinschalig discussiecollege

Het colloquium kunstrestauratie geeft in vier ochtenden inzicht in de nieuwste infraroodtechnieken.

In seminar zit het Latijnse woord ‘semen’ voor ‘zaad’ (dus een ‘zaaibed’ voor kennis). Het was van oorsprong een bijeenkomst van studenten met een professor. In symposium zit het Griekse woord ‘posis’ voor ‘drinken’. Het was oorspronkelijk een goed gesprek met een drankje na een maaltijd. In colloquium zit het Latijnse woord voor ‘samenspraak’. Uit de academische wereld kennen we nog het ‘colloquium doctum’, een ‘geleerd gesprek’ in plaats van een tentamen.

De woorden worden wel door elkaar gebruikt, maar toch verschillen ze in betekenis.

consequent   

als gevolg van het voorafgaande, in overeenstemming met; ook: steeds, voortdurend

• Het is zaterdagmiddag en ik probeer heel consequent te zijn: de kinderen mogen overdag niet op de iPad.
• Geen prik willen, maar wel aanspraak maken op zorg bij besmetting, dat is niet consequent.
• We zijn er trots op dat ons bedrijf consequent hoog blijft scoren.

consistent   

vrij van innerlijke tegenspraak, in overeenstemming met wat vooraf gaat en/of volgt, met elkaar kloppend

• Overheidsbeleid moet consistent zijn. Je kunt niet het openbaar vervoer afknijpen als je de files wilt tegengaan.
• Dat vind ik niet consistent: jullie eten vegetarisch, maar jullie laten je kinderen vrijuit snoep eten.

Het is wel begrijpelijk dat deze woorden door elkaar worden gebruikt. Als iets het gevolg is van het voorafgaande (de betekenis van consequent), is er geen tegenspraak. En dan kom je dicht bij consistent in de betekenis ‘met elkaar kloppend’. Toch is er een makkelijk aanwijsbaar verschil. In consequent vloeit iets voort uit het voorafgaande. In consequent zit het Latijnse woord ‘sequens’: dat wat volgt. Bij consistent gaat het erom of iets past bij iets anders. In consistent zit een Latijns werkwoord voor ‘staan’, dus of iets stevig staat en niet zomaar omvalt. Zie voor het verschil tussen consequentie en gevolg elders in het Verwarwoordenboek.

Kun je consistent zijn en tegelijk ook inconsequent? Ja dat kan. Een politicus die de democratie als basisbeginsel onderschrijft, is consistent wanneer hij een pleidooi houdt om nieuwe partijen te toetsen op het democratisch gehalte. Maar zo’n politicus is vervolgens inconsequent wanneer hij wil gaan regeren met een partij die in noodgevallen de democratische rechtsstaat opzij wil zetten. En kan het ook andersom? Een combinatie van inconsistent en consequent? Ja zeker. Er zijn ook politici van wie je het gedrag kunt omschrijven als consequent inconsistent. Hier zien we consequent in de betekenis ‘voortdurend’ en inconsistent (grillig, veranderlijk, zonder innerlijke samenhang). U vraagt misschien naar voorbeelden van politici? Nee, deze rubriek gaat over taal.

De woorden kunnen door elkaar worden gebruikt, maar toch is er een klein verschil.

consequentie              

logisch, onvermijdelijk gevolg, vaak op grond van een redenering

Het later indienen van het formulier heeft wel als consequentie dat u tijdelijk zelf voorzieningen moet treffen.

gevolg                        

iets wat ergens uit voortkomt

De gevolgen van de economische crisis waren nog jarenlang merkbaar.

Waarom spreken we bijvoorbeeld niet gauw over de consequenties van de economische crisis? Omdat bij een consequentie altijd iets rationeels meespeelt, iets van een redenering. Natuurlijk kúnnen we wel spreken over de consequenties van de economische crisis, maar dan gaat het vaak om een betoog waarin bijvoorbeeld beredeneerd wordt wat er in een bepaalde sector moet gebeuren. O ja, gevolg heeft ook nog een heel andere betekenis: groep personen als begeleiding van een hooggeplaatst persoon, zoals op Prinsjesdag wanneer de Koning de Ridderzaal betreedt. Maar dat wist u al.

De woorden worden wel door elkaar gebruikt, maar ze verwijzen elk naar een ander betekenisaspect.

constant     

onveranderlijk, ‘het verandert niet’

• Deze transformator zorgt voor een constante stroom van 12 volt voor de aangesloten led-spotjes.
• Italië kent al jarenlang een constante stroom vluchtelingen uit Afrika.

voortdurend

aanhoudend, ‘het gaat steeds door’

• Met een voortdurende stroom van desinformatie probeert Fox News de democratie in gevaar te brengen.
• Mensenrechtschendingen zorgen voor een voortdurende stroom aan vluchtelingen.

Bij een constante stroom denk je eerder dat de omvang gelijk blijft of dat de intervallen regelmatig zijn. En bij een voortdurende stroom kunnen de aantallen of de intervallen verschillen.

Bij constant gaat het erom dat iets niet verandert, het aspect ‘gelijkblijvendheid’. Bij voortdurend gaat het erom dat iets niet stopt, het aspect ‘tijdsverloop’. Maar toch is het wel begrijpelijk dat de woorden door elkaar worden gebruikt. Als iets niet verandert, dus constant blijft, is het ook op een later tijdstip hetzelfde, en gaat het dus steeds door, en is het daarmee ‘voortdurend’. En andersom, als iets voortduurt, en het accent ligt niet op verandering, dan kun je ook zeggen dat iets ‘constant’ is in de tijd. Daarom zijn in bijvoorbeeld de volgende zinnen de woorden inwisselbaar. (Bent u er nog? Ik krijg het niet duidelijker.)

• Zij zat hem constant/voortdurend te plagen.
• Een huis verliest in de winter constant/voortdurend warmte aan de buitenlucht.

Dit verwarpaar levert nog twee raadsels op.

1. Waarom kent het woord voortdurend tal van synoniemen met heel subtiele gebruiksverschillen: aan één stuk door (uiting van ongeduld), alsmaar (meer informeel), chronisch (bij ziekte), gestaag (inspanning vereist), gestadig (ietwat archaïsch). En dan zwijgen we nog maar over niet aflatend, onafgebroken en permanent. Zie voor het verschil tussen constant en continu elders in het Verwarwoordenboek. Zie voor de verwante woorden steeds en altijd ook elders in het Verwarwoordenboek.

2. Wat zegt u: constánt of cónstant, vóórtdurend of voortdúrend? Dit woordpaar is tot nu het enige van de inmiddels 866 verwarparen (600 in het Verwarwoordenboek en 266 in deze vervolgrubriek) waarin beide woorden twee klemtonen kunnen hebben. Dat roept om nadere verkenning van mogelijke verschillen. Wat zou het aardig zijn wanneer constánt de betekenis ‘onveranderlijk’ heeft, en cónstant vooral gebruikt wordt in de betekenis ‘voortdurend’. En wat zou het dan nog wonderlijker zijn wanneer vóórtdurend de betekenis ‘aanhoudend’ heeft en voortdúrend vooral gebruikt wordt in de betekenis ‘constant’. Want dan zijn we een prachtig verschijnsel op het spoor. Dit zou namelijk betekenen dat de taalgebruiker in dit geval via klemtoonwisseling een poging doet om te voorkomen dat verwarring gaat voorkomen.