Dit Verwarwoordenboek is eigenlijk een ontwarwoordenboek. Het gaat om woordparen met een onduidelijk betekenisverschil, zoals afgunst / jaloezie en bloot / naakt. Om woorden met stijlverschil, zoals keuzen / keuzes en kooplieden / kooplui. En om woorden die niet echt verschillen: direct / gelijk / meteen. Het gaat om voorzetsels: gek op, gek met, gek van. Uiteraard gaat het ook om klassiekers als hun / hen, en spellingkwesties als friet / frites en tenslotte of ten slotte.
U kunt hier kiezen uit drie tekstjes vooraf: een taalfilosofische inleiding, een ‘creationistische’ beschouwing en een voorwoord. Nee, over het verschil tussen een inleiding en een voorwoord heb ik nooit een vraag gehad.
Er is een betekenisverschil.
à
per stuk
Wij kunnen tien apparaten leveren à € 30.
ad
tegen (een bedrag van)
Wij vragen een aanbetaling ad € 100.
Het woord à betekent ook nog 'tot', zoals in 5 à 6. Maar de afstand moet dan wel kort zijn. Dus niet: Zij wandelen per dag 10 à 30 km. Ook komt het voor in aan het Frans ontleende uitdrukkingen: à la carte eten. Het Latijnse ad is ook een heel formeel woord voor met betrekking tot, in of bij: een verklaring ad artikel 3, het ad 4 gestelde.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.
De oorspronkelijke vorm is aanbeeld, maar aambeeld is ook goed. De n wordt als m geschreven doordat in de uitspraak nb mb wordt. Wij horen aambellen, aambidden en ombenul, maar in de spelling behouden wij de n. Het woord aambeeld is de enige uitzondering. Deze uitzondering is nu gebruikelijker dan het oorspronkelijke aanbeeld.
Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Kijk ook bij:
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik.
schrijven aan / schrijven naar
Ik ga een brief schrijven aan mijn oude vriendin in Australië.
schrijven naar / schrijven aan
Ik ga een brief schrijven naar de Commissie Bezwaarschriften.
Schrijven aan klinkt iets persoonlijker dan schrijven naar. Er is geprobeerd om een onderscheid te maken tussen personen (aan) en instellingen (naar), zoals in de voorbeelden hierboven. Maar dit onderscheid heeft niet of nauwelijks ingang gevonden.
De variant schrijven naar heeft wel vaak de voorkeur wanneer het om een afdeling gaat: ik stuur een brief aan B en W klinkt prima, maar stuur deze brief aan de afdeling PZ klinkt vreemd. Als het accent ligt op de verzending aan (of naar) een adres, heeft naar de voorkeur.
Vorig jaar is een poging gedaan om schrijven naar te bekritiseren als contaminatie van schrijven aan en sturen naar, althans zo werd verondersteld. Maar dan moeten in de vorige zinnen ook drie andere, allang ingeburgerde contaminaties vermeden worden: bekritiseren (uit beoordelen en kritiseren), vorig jaar (uit het vorige jaar en verleden jaar) en veronderstellen (uit vermoeden en onderstellen). Schrijf dus rustig een brief naar uw oude vriendin.
Er is een klein betekenisverschil.
een reeks aan
een grote hoeveelheid die onbepaald is of waarvan het niet nodig is om die te benoemen
Dit tv-programma vormde de inspiratiebron voor een reeks aan spelshows.
een reeks van
een grote hoeveelheid die min of meer bepaald of benoembaar is
Ook met deze maatregel blijven wij nog zitten met een reeks van problemen.
Na woorden die een (grote) hoeveelheid aanduiden, zoals aanbod, assortiment, overdaad, variëteit, is doorgaans zowel aan als van mogelijk. Soms is er een subtiel verschil: het voorzetsel aan wijst eerder op wat er komt, en het voorzetsel van beschrijft eerder de hoeveelheid zelf. Bij andere woorden die als aanduiding voor hoeveelheid kunnen worden gebruikt, zoals een wirwar ... informatie en een storm ... protest, bestaat een voorkeur voor van, omdat het accent vaak ligt op de bijzondere aanduiding voor de hoeveelheid.
Ook bij andere aan-van-variaties zou men kunnen denken aan zo’n subtiel betekenisverschil, bijvoorbeeld ter nagedachtenis aan en ter nagedachtenis van. Bij ter nagedachtenis aan ligt het accent iets meer op de persoon, en bij ter nagedachtenis van meer op de nagedachtenis. Maar taalgebruikers die dit verschil niet aanvoelen, zijn heus niet onderontwikkeld in taalgevoel.
Onze taal kent ook elders de mogelijkheid om een van de twee leden van een combinatie meer op de voorgrond te plaatsen. Vergelijk:
(het accent ligt eerder op het aantal)
(het accent ligt eerder op de argumenten)
Hoe het ook zij, doorgaans zijn aan en van uitwisselbaar, zoals in een zee aan ruimte en een zee van ruimte. Slechts in een enkel geval heeft een van de twee voorzetsels de voorkeur. Als u aan of van al gebruikt hebt in een zin, klinkt het andere voorzetsel daarna net iets prettiger:
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.
De oorspronkelijke vorm is aanbevelenswaardig. Het deel voor -waardig is een werkwoord, aanbevelen, en geen zelfstandig naamwoord, aanbeveling. Wij zeggen immers ook niet meldingswaardig, maar meldenswaardig. Ook is het begerenswaardig, betreurenswaardig en noemenswaardig.
Toch is de variant aanbevelingswaardig ook in woordenboeken opgenomen. U kunt het dus niet fout doen. Is dit niet wetenswaardig? Ook wetenswaard(ig) is dat de vormen zonder -ig niet afkeurenswaard(ig) zijn, maar dat de vormen met -ig veel gebruikelijker zijn, en daarmee meer prijzenswaard(ig). Zie ook:
Er is een betekenisverschil.
aangedaan
bewogen, ontroerd
Toos was aangedaan door het gesprek.
ontdaan
ontsteld, van streek
Simone was erg ontdaan door het verlies van haar oma.
In beide gevallen is iemand emotioneel geraakt. Maar ontdaan is iets sterker en vaak ook negatiever dan aangedaan.
Er is een klein betekenisverschil.
aanhalerig
heel aanhalig
Onze poes is erg mauwerig en aanhalerig.
aanhalig
knuffelig
Ik vind het niet prettig dat de broer van mijn vriend zo aanhalig is naar mij.
O ja, en hij is aanhalig kan natuurlijk ook betekenen dat iemand veel bronnen aanhaalt. Als iemand een tekst schrijft die van citaten aan elkaar hangt, kun je zeggen dat zo iemand aanhalerig is. Zie ook:
Er zijn meer bijvoeglijke naamwoorden met een vorm op -ig en een vorm op -erig. Het paar houtig / houterig verschilt nogal in betekenis ('houtachtig' en 'stijf'). Maar bij andere paren is er geen betekenisverschil: lawaaiig / lawaaierig, mallotig / malloterig, pietluttig / pietlutterig, stoffig / stofferig.
Eigenlijk schenden de paren waarbij geen betekenisverschil ontstaat het Von Humboldt-principe (zie de inleiding van dit verwarwoordenboek). Soms is onze taal echter niet logisch. Het is helaas ook niet duidelijk waarom onze taal naast gelig niet gelerig (geel gevlekt?) heeft, en naast slaperig (in de ochtend?) niet slapig (in de avond?).
Deze woorden betekenen precies hetzelfde!
arresteren
Agenten wilden de man gisteren aanhouden bij een muziekfestival.
aanhouden
De politie kon vijf verdachten arresteren. De zesde wist te ontsnappen.
Het gaat in beide gevallen om het ontnemen van bewegingsvrijhoud door de politie. Maar is er echt geen verschil? Al eerder wees ik op de taalwet van Von Humboldt die stelt dat elke taal streeft naar een een-op-eenrelatie tussen vorm en betekenis van woorden. Dus, een taal houdt er niet van dat twee woorden precies dezelfde betekenis hebben. Maar het lijkt net of ze bij de politie wel van dubbelgangers houden. (Spannend, zoals in een detective, maar ook verwarrend.)
Vreemd. Je zou volgens deze taalwet verwachten dat bij twee gelijke woorden betekenisverschil ontstaat. Bijvoorbeeld dat bij arresteren meer het accent ligt op ‘ook meenemen naar het bureau’. Maar nee, ook aanhouden heeft deze betekenis. De politie staat dus boven de taalwet?
En dan te bedenken dat de politie nog twee heel aparte woorden heeft met houden. De politie kan iemand staande houden: aanspreken op fout gedrag met als mogelijk gevolg een waarschuwing of een bekeuring. En de politie kan iemand stilhouden: iemand aanspreken zonder dat die ergens van verdacht wordt. Als ik nog eens een politievoorlichter zie, dan zal ik als taalagent die voorlichter eerst stilhouden, en als die niet openstaat voor mijn bezwaren, vervolgens staande houden, en als die dan moeilijk gaat doen, vraag ik aan de Nederlandse Taalunie of ik die persoon mag aanhouden!
Je zou ook mogen verwachten dat in dit geval toch een van de twee woorden verdwijnt. En dat dat dan het woord zou zijn dat ook nog andere betekenissen heeft. Maar nee, ook hier een uitzondering. Weet u wel hoeveel betekenissen aanhouden nog meer heeft? Gekmakend veel. Elf!
Elf betekenissen van aanhouden (arresteren niet meegerekend)
Dat is een mooi taalspelletje! Zo veel mogelijk betekenissen in een zo kort mogelijk verhaaltje: Wij gaan u aanhouden, ja u kunt uw kamerjas … Geef uw inzendingen hieronder. De prijs? Een exemplaar van het Verwarwoordenboek.
O ja, en het zou helemaal mooi zijn wanneer u ook nog andere, minder gangbare betekenissen erin kunt verwerken. Vanuit Vlaanderen werd ik erop gewezen dat aanhouden daar ook ‘vreemdgaan’ kan betekenen: Hij houdt aan met de vrouw van zijn overbuurman. Veel inspiratie.
Er is geen betekenisverschil, maar wel een (gedeeltelijk) verschil in gebruik.
Aanleiding kan met tot of voor, zonder betekenisverschil.
Om wordt gebruikt bij een werkwoord met te. En natuurlijk is er ook nog naar aanleiding van, dat men nogal eens foutief gespeld ziet als na aanleiding van. Dezelfde voorzetselvariatie bestaat trouwens ook bij reden: een reden tot / voor / om.
Er is een betekenisverschil.
aanname
veronderstelling of hypothese
De afzetmogelijkheden zijn uiteraard niet meer dan een aanname.
aanneming
aanbesteding; het aannemen van een besluit
Bij de overheid is de aanneming van werken of diensten aan strikte regels gebonden.
De gemeenteraad besluit morgen over aanneming van het besluit over renovatie van het dorpscentrum.
Woorden op -name, zoals aanname en toename, werden vroeger als germanisme beschouwd en werden daarom soms geweerd. De vormen op -ing hadden de voorkeur. Maar een woord als toeneming komt nauwelijks meer voor. Zie ook:
Er is een betekenisverschil.
aansluiten bij
van een persoon naar iets menselijks (een groep of visie)
Ik sluit mij aan bij een partij.
aansluiten aan / op
van zaak naar zaak
Ik sluit een luidspreker aan op een versterker.
Aansluitend op de cursus.
Er is een betekenisverschil.
aansprakelijk
verplicht om de gevolgen van iets te aanvaarden
Ondernemers zijn aansprakelijk voor hun eigen handelingen en voor die van hun bedrijf.
verantwoordelijk
verplicht om voor iets te zorgen
Onze afdeling is verantwoordelijk voor het milieubeheer.
Het woord verantwoordelijk betekent ook 'veeleisend' of 'met veel verantwoordelijkheden': een verantwoordelijke baan. Zie ook onverantwoord / onverantwoordelijk en verantwoordelijkheid / verantwoording.
Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in gebruik.
Kennelijk zijn wij lui als het om tellen gaat, want onze taal is heel rijk aan woorden voor een onbepaalde hoeveelheid. Als de aantallen wat groter zijn, is het begrijpelijk dat we ons ervan afmaken met: menig, menigeen (nogal formeel), nogal wat en tal van.
Met de laatste twee wordt trouwens ook vaak uitgedrukt dat we niet zo veel verwacht hadden. Maar als het aantal veel kleiner is, willen we vaak ook niet precies zijn, en gebruiken we: een paar, enkele, enige, sommige, een stuk of wat, diverse. De woorden staan hier in volgorde van minder naar meer.
Paar heeft ook vaak de betekenis 'twee'. De aanduidingen meerdere, verscheidene en verschillende geven nog weleens aanleiding tot meningsverschillen. Zie enige / enkele / ettelijke / meerdere / sommige / verscheidene / verschillende.
Er is geen betekenisverschil, maar wel (gedeeltelijk) verschil in gebruik.
aanvraag om
accent ligt op verzoek om ergens voor in aanmerking te komen
Mijn aanvraag om een voorlopig rijbewijs is afgewezen.
aanvraag van
accent ligt op verzoek om iets te leveren
Wat hebt u nodig voor de aanvraag van een paspoort?
aanvraag tot
vaak met een werkwoord of woord op -ing (iets plechtiger)
Wilt u een parttimeopleiding volgen? Doe dan een aanvraag tot toelating.
aanvraag voor
accent ligt op verzoek om iets te verkrijgen
Deze ouders deden voor hun kinderen vorig jaar ook al een aanvraag voor vakantieverlof.
De voorzetsels geven geen verschil in betekenis, maar behalve aanvraag om en aanvraag voor zijn ze niet inwisselbaar. Misschien wordt aanvraag om daarom weleens beoordeeld als contaminatie. Het zou een vermenging zijn van aanvraag voor en verzoek om, maar dit is te streng.
Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in stijl.
Sommige woorden hebben een meervoud op -en en op -s. Doorgaans is er geen betekenisverschil, wel kan er een stijlverschil zijn. Dit is niet alleen zo bij dit woordpaar, maar ook bij:
Het stijlverschil is te herleiden tot de volgende verschijnselen:
Er is een betekenisverschil.
aarde
onze planeet
De aarde is vanaf de zon gerekend de derde planeet, en is voor meer dan zeventig procent bedekt met water.
wereld
alles wat zich op aarde bevindt; heelal
Onze wereld zit toch vreemd in elkaar.
Tegenwoordig geldt de bigbangtheorie voor het ontstaan van onze wereld als verouderd.
Bij aarde gaat het om ‘onze planeet’ met zijn fysieke eigenschappen, vandaar ook aarde in de betekenis van ‘grond’. Bij wereld gaat het om onze planeet bezien vanuit de menselijke samenleving.
Het woord wereld kan ook gebruikt worden om negatieve aspecten van het menselijk samenleven te benadrukken, zoals in Hij ging naar een klooster in India om de wereld te ontvluchten. Maar gelukkig kan het ook minder negatief: Hij is een man van de wereld. Het betekenisverschil (fysiek tegenover menselijk) blijkt ook duidelijk uit onze woordkeus. Wij noemen een aardmannetje geen wereldmannetje, en we spreken niet over een aardehit maar een wereldhit. Laatste voorbeeld, Alleen op de aarde zou betekenen dat je de enige mens bent op onze planeet, maar Alleen op de wereld betekent dat je eenzaam bent te midden van andere mensen.
Er is een betekenisverschil.
aartsbisschop
het hoofd van de bisschoppen in een kerkprovincie
De kerkprovincie Nederland wordt bestuurd door de aartsbisschop van Utrecht en nog vier bisschoppen; Nederland kent dus vijf bisdommen (kerkelijke regio’s).
kardinaal
een aartsbisschop die ook ‘minister’ is van de paus
Hij was eerst priester, toen deken, en daarna bisschop. En direct toen hij aartsbisschop werd, is hij door de paus tot kardinaal gecreëerd (benoemd).
Een deel van de kardinalen is lid van de Romeinse Curie, het hoogste kerkelijke bestuursorgaan in Rome. Wanneer de paus terugtreedt of overlijdt, kiezen de kardinalen een nieuwe paus. In kleding zijn aartsbisschop en kardinaal te onderscheiden door het hoofdkapje. Een aartsbisschop draagt een paars kapje, een kardinaal een rood kapje.
De woorden worden zonder verschil in betekenis gebruikt, maar taalliefhebbers zien wel een (lastig uit te leggen) verschil.
absurd
te gek, extreem vreemd, ongerijmd, ongewoon
Aan de rand van onze woonwijk kom ik drie uur in een file te staan. Absurd.
bizar
te gek, nog nooit vertoond, grillig
Zo bizar: pasgeboren baby valt na bevalling door het treintoilet.
En het verschil? In een kunsttijdschrift stond ‘In het Dalí Museum in Figueres ontmoet absurd bizar’. Dus er moet wel een verschil zijn. Anders zouden we de zin over Dalí ongewoon of ongerijmd vinden, en moeten afkeuren als tautologie. De herkomst van de woorden kan licht werpen op het subtiele verschil.
Absurd komt van ‘afwijkend’ (zoals in ‘abnormaal’) van een toon (‘surd’ komt van ‘susurus’, Latijn voor ‘gefluister’). Het gaat hier om een afwijking van een toon die je al kent. Dus bij absurd ligt het accent op een afwijking van wat bekend is; op iets ongerijmds, letterlijk op iets dat niet rijmt op een woord waarmee de vorige regel eindigt. Daarom is het rijmpaar ‘Noach-coach’ ook zo heerlijk absurd. Die file van drie uur vlak bij huis, in het eerste voorbeeld, is dus absurd omdat die zo afwijkt van wat we ons gewoonlijk voorstellen bij een file. Een file begint doorgaans wat verder van huis.
Bizar komt van een Frans woord voor ‘zonderling’, een persoon met nog nooit vertoond gedrag. Het gaat dan om gedrag dat je niet kunt vergelijken met iets dat daaraan verwant is. Ook een gebeurtenis kan bizar zijn, namelijk wanneer die geen enkele overeenkomst vertoont met een andere gebeurtenis. Een bevalling in de trein is op zich niet bizar; in het nieuws worden ook bevallingen in vliegtuigen vermeld. Maar de combinatie met de val door het treintoilet is dat wel; dat is nog nooit vertoond.
En Dalí? Dat was een bizar persoon. Er is er maar één die zo zonderling is. Maar zijn kunstobjecten zijn absurd, want ze doen wel aan iets denken wat je al kent, alleen ze wijken daar bijzonder van af.
Nog iets anders. Als iemand ‘meer bizar’ is dan een ander, is hij dan bizarrer of bizarder? Als de klinker voor de -r kort is, zijn beide mogelijkheden juist: ‘dorrer-dorder’. Alleen bij lange klinkers en bij de toonloze -e is er maar één mogelijkheid, toevoeging van een -d: ‘zwaarder’, ‘donkerder’.
Er is een klein betekenisverschil.
achter een apparaat, enz.
duidt op activiteit (vervangbaar door aan)
Het is niet gezond om de hele dag achter het beeldscherm te zitten.
voor een apparaat, enz.
duidt op passiviteit (niet vervangbaar door aan)
Wij willen niet dat onze kinderen avonden voor de tv hangen.
Het verschil actief-passief is ook afhankelijk van het zinsverband.
Als iemand zegt dat de kinderen achter het beeldscherm hangen verdringt de passieve betekenis van hangen de actieve betekenis van achter. Toch is het beter om tijdens een volle verjaardagsvisite een laatkomer niet in verwarring te brengen met een voorzetsel wanneer alleen de pianokruk nog vrij is:
(Ik, spelen? Nee zeg, dat kan ik niet!)
(Ja hoor, ik hoef geen luie stoel.)
Het onderscheid is niet van toepassing in situaties waarin er twee perspectieven mogelijk zijn. Daarom kan een gepensioneerde achter de geraniums zitten, vanuit de straatkant bekeken, maar voor de geraniums wanneer die naar buiten staart. Zie voor het perspectiefverschil ook over / voor het voetlicht. En gelukkig hebben we bij computer ook het voorzetsel op voor beide betekenissen (actief en passief).
De voorzetsels achter en voor worden uiteraard ook gebruikt voor een plaatsbepaling. Vergelijk:
(vanuit de buschauffeur gedacht)
(vanuit de baliemedewerker gedacht)
Als strikt ruimtelijk ingestelde reizigers of klanten vanuit zichzelf redeneren, gaan ze te dicht bij de chauffeur of de klant vóór hen staan. Diezelfde personen kunnen op het idee komen dat er achter het stuur (de motorkap) of achter het aanrecht (doorgaans een keukenwand) geen ruimte is om te zitten. Maar achter duidt ook op invloed, zoals we kunnen zien in de uitdrukking wie zit daarachter?
Er is een betekenisverschil.
achter elkaar
na elkaar
Zo komisch, ze bleven maar achter elkaar aanrennen.
achterelkaar
aan één stuk
Het ging achterelkaar door.
In een enkel geval betekenen twee woorden aaneen iets anders dan wanneer er een spatie tussen staat. Hier volgt een lijst met woordparen waarbij een spatie betekenisverschil geeft:
Er is geen betekenisverschil, maar ad rem is soms iets meer ‘ter zake’.
raak, geestig; scherpzinnig, slagvaardig
Ik ben al te oud, meisje, zei hij. – Ja, maar opa, je riep altijd dat je nooit te oud bent om te leren, zei ze ad rem.
geestig, raak; slagvaardig
Waar ga jij naar toe meisje? ‘Grootmoeder koekjes brengen’ zei ze gevat.
Het Latijnse ad rem betekent ‘bij de zaak’ of ‘ter zake’. Misschien is het wel daarom dat ad rem niet alleen maar geestig is. Bij ad rem gaat het vooral om een inhoudelijk reactie die vaak ook nog geestig is. Bij gevat ligt eerder de nadruk op de geestigheid.
Kun je ad rem verbuigen? Tja, een ad remme debater kan zijn avond niet hebben waardoor een ander ad remmer is dan hij. Dan is direct duidelijk wie het ad remst is. Maar ongebruikelijk blijven deze vormen wel.
De woorden verschillen doorgaans niet in betekenis, maar af en toe soms toch wel. En soms heeft ook nog een andere betekenis.
een enkele keer, zo nu en dan
De zon zal zich morgen slechts af en toe laten zien.
een enkele keer, van tijd tot tijd
misschien, ‘denk ik’
Hier regent het soms dagen achter elkaar.
Denk jij soms dat ik geen zin heb?
Een bijdehante reactie op de laatste vraag is een antwoord met soms in de tijd-betekenis: Ja dat denk ik soms. En met enig ‘zin- en woordwerk’ is er ook een zinvolle combinatie te bedenken van de twee betekenissen: Heb jij soms soms ook zo’n plezier in synoniemen?
Onze taal kent nogal wat woorden om aan te geven hoe vaak keer iets voorkomt. Hoog in de frequentieschaal zitten dikwijls en vaak. Dit woordpaar is al behandeld. Bij af en toe en soms, kan men, net zoals bij vaak en dikwijls, denken aan het accent op een aantal keren of de handelingen (af en toe) tegenover het accent op de duur van de tijdstippen (soms). Dit onderscheid lijkt wat gezocht. Maar er zijn taalkundige analyses die dit ondersteunen. Zie het artikel van Marc van Oostendorp over de combinaties af en toe soms en soms af en toe. Soms (sorry, een enkele keer) lijkt de ene combinatie wel te kunnen en de andere niet. Dit kan te maken hebben met het feit dat af en toe eerder hoort bij het hoofdwerkwoord, dat vaak een handeling beschrijft, en soms eerder bij het hulpwerkwoord, dat vaker een tijdsbepaling aangeeft.
Deze serie gaat over verwarparen. Maar eigenlijk zijn al die vage frequentieaanduiders tussen nooit en altijd één grote woordkluwen. De belangrijkste staan hieronder; ze zijn ter wille van de overzichtelijkheid geordend in vier groepen.
Het precieze onderscheid tussen de categorieën en de woorden binnen die categorieën blijft vaag. En het wordt nog ingewikkelder met ontkenningen zoals niet altijd of meestal niet. Hoe interpreteer je niet zelden? Als zelden betekent ‘in tien procent van de gevallen’, slaat niet zelden dan op die andere negentig procent?
Oud-collega Carel van Wijk wees mij op onderzoek uit de medische wereld (uit de jaren negentig). Heel voorstelbaar dat juist artsen dit een interessant onderwerp vinden. Immers, wat moet een patiënt die hoort dat de kanker doorgaans niet terugkomt? Mag die patiënt blijer zijn dan de patiënt die hoort dat de bestraling in de regel succesvol is? Aan proefpersonen werd gevraagd om bij de diverse aanduiders percentages te geven, van 0 ‘nooit’ tot 100 ‘altijd’. Wat bleek? De relatieve ordening komt enigszins overeen met het schema hierboven. Maar de woorden hebben een behoorlijke bandbreedte en dus ook overlap. Een aanduiding als geregeld kreeg zelfs percentages van 25 tot 70. De conclusie was dat artsen beter percentages kunnen noemen en de conclusie moeten overlaten aan de patiënt. Immers tien procent kans op een miskraam is toch iets anders dan tien procent kans op dodelijke afloop van een operatie.
Maar er kwam ook kritiek op dit onderzoek. De frequentie hangt namelijk sterk af van de context. Een woordje als vaak kun je moeilijk vergelijken in zinnen als Puistjes zitten vaak in het gezicht of op de billen en Ik moet vaak naar het toilet. Ook moet je proefpersonen niet zelf een rangorde laten aanbrengen. Dan gaan ze extra nadenken en zichzelf corrigeren. Dus altijd losse zinnen in een concrete situatie, met daarin één mogelijkheid voor een frequentieaanduider, en dan vragen: ‘hoe vaak?’
Wordt het niet eens tijd om zo’n onderzoek te doen? Doet u mee met een semantisch veldonderzoek? Het is zo eenvoudig, en zo leuk! Wat moet u doen?
Hij gaat ‘weleens’ naar de sauna.
U kunt uiteraard ook nog andere aanduiders toevoegen, zoals regelmatig, gewoonlijk, niet vaak. En uiteraard kunt u ook andere vragen bedenken, over ‘een nacht slecht slapen’ of ‘meer drinken dan u zich had voorgenomen’. En seksuologen hebben wel een standaardvraag over ‘hoe vaak’. Ik wacht met spanning op uw inzendingen. Geef uw reactie door via info@schrijfwijzer.nl. Of vraag om nadere toelichting, als u op problemen stuit. (Dat moet wel, anders is het geen echt onderzoek.)
Er is een betekenisverschil.
afdoende
doeltreffend, overtuigend
Als u van mening bent dat u niet afdoende geïnformeerd bent, kunt u contact met ons opnemen.
voldoende
genoeg, toereikend
Ik hoop dat ik hiermee uw vraag voldoende heb beantwoord.
Uiteraard kan een vraag ook afdoende worden beantwoord. Bij voldoende gaat het er erom dat er nog wel meer te antwoorden valt, maar dat het antwoord adequaat is. Afdoende is veel sterker. De schrijver gaat er dan van uit dat de ontvanger overtuigd is.
Nieuwsgierig naar de meest actuele blogs over verwarwoorden? Kijk verder op www.neerlandistiek.nl
