Dit Verwarwoordenboek is eigenlijk een ontwarwoordenboek. Het gaat om woordparen met een onduidelijk betekenisverschil, zoals afgunst / jaloezie en bloot / naakt. Om woorden met stijlverschil, zoals keuzen / keuzes en kooplieden / kooplui. En om woorden die niet echt verschillen: direct / gelijk / meteen. Het gaat om voorzetsels: gek op, gek met, gek van. Uiteraard gaat het ook om klassiekers als hun / hen, en spellingkwesties als friet / frites en tenslotte of ten slotte.
U kunt hier kiezen uit drie tekstjes vooraf: een taalfilosofische inleiding, een ‘creationistische’ beschouwing en een voorwoord. Nee, over het verschil tussen een inleiding en een voorwoord heb ik nooit een vraag gehad.
Er is een betekenisverschil.
afdoende
doeltreffend, overtuigend
Als u van mening bent dat u niet afdoende geïnformeerd bent, kunt u contact met ons opnemen.
voldoende
genoeg, toereikend
Ik hoop dat ik hiermee uw vraag voldoende heb beantwoord.
Uiteraard kan een vraag ook afdoende worden beantwoord. Bij voldoende gaat het er erom dat er nog wel meer te antwoorden valt, maar dat het antwoord adequaat is. Afdoende is veel sterker. De schrijver gaat er dan van uit dat de ontvanger overtuigd is.
Er is een betekenisverschil.
afgelasten
besluiten dat iets niet doorgaat
Vanwege een sterfgeval gelastte de scheidsrechter de wedstrijd af.
aflassen
de laatste laslaag aanbrengen
Ik moet weg, kun jij dit even aflassen?
Het woord aflassen wordt ook gebruikt in de betekenis van afgelasten. Dit is niet correct, maar wel begrijpelijk, want afgelasten komt veel vaker voor als voltooid deelwoord afgelast dan in enige andere vervoeging, bijvoorbeeld in De wedstrijd is afgelast.
Maar ge uit afgelasten is niet ge van het voltooid deelwoord, maar onderdeel van het werkwoord. En als een werkwoord met ge- begint, zoals gebruiken, krijgt het voltooid deelwoord niet nog een keer ge. Onze taal stottert niet: het voltooid deelwoord van gebruiken is niet gegebruikt. Vandaar dat de werkwoorden aflassen en afgelasten in het voltooid deelwoord dezelfde vorm hebben:
werkwoord: afgelasten aflassen
voltooid deelwoord: afgelast afgelast
Er is een betekenisverschil.
afgunst
niet willen dat de ander iets heeft
Ze probeerde te glimlachen, maar het was eerder een grimlach van afgunst. Ze gunde haar vriendin de medaille niet.
jaloezie
zelf willen hebben wat de ander heeft
Ze werd verteerd door jaloezie. Wat had zij graag de eerste prijs gekregen!
De woorden overlappen in de betekenis 'benijden', maar afgunst geeft ook aan dat je een ander iets niet gunt. Als de afgunst tot woede leidt, kan het zelfs gebeuren dat men iets kapotmaakt, alleen maar om te zorgen dat de ander het niet heeft. Bij jaloezie wil men juist zelf iets hebben. De bron van afgunst is nijd, de bron van jaloezie is verlangen.
Jaloezie betekent ook nog 'zonnescherm': De oude voorgevel is prachtig gerenoveerd, en heeft nu weer de oorspronkelijke rolluiken en jaloezieën.
Er is een klein betekenisverschil.
afhalen
ergens vandaan halen
De kaartjes kunnen voor 20.00 uur bij de kassa worden afgehaald.
ophalen
ergens naartoe halen
Sanne moet om vijf uur worden opgehaald uit het kinderparadijs.
Het onderscheid lijkt logisch. Het is dus afhaalchinees omdat het hier gaat om de plek waar je het eten vandaan haalt. Maar waarom is het dan vuilnisophaaldienst? Kennelijk speelt bij dit woord mee dat het vuilnis naar één centrale plek wordt gebracht. Bij vuilnisafhaaldienst denk je eerder aan het weghalen van grof vuil.
Het heeft te maken met perspectief: afhalen is vanuit het perspectief van degene die ergens vanaf wil of vandaan wil, ophalen vanuit het perspectief van degene die iets in bezit wil nemen of ergens naartoe wil. Bijvoorbeeld:
In het eerste geval lijkt de vragensteller vooral van het vliegveld vandaan te willen. In het tweede geval lijkt hij meer geïnteresseerd in waar hij naartoe gaat.
De woorden verschillen heel duidelijk in betekenis, maar er is één overlappende betekenis.
afhandelen
volledig regelen
Bij het afhandelen van telefonische klachten is het belangrijk dat je samen kunt vaststellen dat het probleem is opgelost.
behandelen
omgaan met (1); ook specifiek: iets beschrijven of bespreken (2), iemand proberen beter te maken (3), iemand verdedigen (4); iets afdoende regelen (5).
Eigenlijk is het wel logisch dat behandelen ook afhandelen kan betekenen. Want als je iets (afdoende) behandelt, gebeurt dat meestal ook ‘tot het einde toe’, met de bedoeling om er (volledig) klaar mee te zijn. In voorbeeld 1 moeten de vetvlekken eruit. In voorbeeld 2 probeer je alles uit te leggen, enz. Maar, zullen we afspreken dat we alleen afhandelen
gebruiken als de nadruk legt op het volledig af zijn van de handeling. Dus er is een klein verschil tussen:
In 6a wordt bedoeld dat er al over gesproken is bij het vorige punt. In 6b wordt gezegd dat er ook al een besluit over is genomen, en dat de aangesprokene er niet meer op terug kan komen. En hiermee is, hoop ik, deze kwestie over be- en af- niet alleen behandeld maar ook afgehandeld.
Er is een betekenisverschil.
afname
aan- of verkoop van goederen; daling
Zij pleiten voor de afname van minstens honderd elektrische voertuigen.
afneming
het afnemen van een verhoor of tentamen; daling
Er komen nieuwe regelingen voor de afneming van rijksexamens.
De woorden komen overeen in de betekenis 'daling' of 'vermindering'. In deze betekenis is afname gebruikelijker. En, wat zou u zeggen, afname of afneming, voor het tafereel dat het afnemen van het lichaam van Jezus van het kruis voorstelt? Dat heet de kruisafneming.
Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aanname / aanneming.
Er is een klein betekenisverschil.
afstemmen
op richten op
In een empathietraining leer je je af te stemmen op de ander.
afstemmen
met in overeenstemming brengen met, via een bespreking
De nieuwe plannen moeten nog worden afgestemd met de afdeling Inkoop.
En moeten we onze plannen nu op elkaar of met elkaar afstemmen? Dat hangt ervan af. Als bedoeld wordt dat we erover moeten praten, dan is het met elkaar, anders is op elkaar goed.
Er is geen betekenisverschil, alleen een verschil in stijl.
agrariër
landbouwer (meer formeel)
Het aantal agrariërs in deze regio is de laatste jaren drastisch gedaald.
boer
landbouwer (meer informeel)
Mijn grootvader en vader waren boer.
De taalgebruiker die een verkeerde associatie wil vermijden in Met dit Chinese restaurant heeft hij goed geboerd, kan niet uitwijken naar ... heeft hij goed geagraried. Dan moet een omschrijving worden gekozen, bijvoorbeeld: Dit Chinese restaurant heeft hem geen windeieren gelegd.
Zie ook woordparen als gaarne / graag en toeven / vertoeven voor eenzelfde verschil in stijl.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.
Het gaat hier om de spellingvariant f-v, zoals bij flossen / vlossen. Vaak is het verschil tussen de stemloze f en de stemhebbende v niet goed te horen; vandaar de verschillende notaties. Niet alleen bij akkefietje / akkevietje geeft een klein verschil in spelling geen betekenisverschil weer. Voor een overzicht van andere woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.
Nu u toch op deze pagina bent: het woord is aan het Fries ontleend. Daarin betekent het 'onaangenaam zaakje', 'voordelig' 'zaakje', 'voorval'. In het Nederlands betekent het 'ruzietje'. Ook wordt het gebruikt voor 'onaangename taak' of 'kleinigheid'.
De betekenis van het woord gaat waarschijnlijk via het Fries terug op het Latijnse officium, dat 'ambt' of 'taak' betekent. Helemaal speculatief is dat het een verbastering zou zijn van het Latijnse aqua vita, 'levenswater', dat doet denken aan aquavit dat we voor jenever gebruiken. Met enige fantasie zou je dan kunnen denken aan een lastig karweitje waarna je wel een borrel verdiend hebt. Maar goed, u weet nu in elk geval dat de f en de v beide goed zijn.
Er is een heel klein betekenisverschil.
al de / het elk
onderdeel van een verzameling; de hoeveelheid (meer specifek, meer distributief)
Je moet al de kritische commentaren serieus nemen.
In al het water van de zee ruist jouw stem met mij mee.
alle
allemaal (de categorale betekenis, meer algemeen, meer collectief)
Je moet alle kritische commentaren negeren.
Alle water is geen drinkwater.
In het eerste voorbeeld met al de kritische commentaren gaat het erom dat iemand geen enkel kritisch commentaar mag negeren. In het tweede voorbeeld kan alle ook herschreven worden als de. Het gaat erom dat iemand kritische commentaren moet negeren.
Het onderscheid distributief (al de) en collectief (alle) maakt ook dat de volgende zin vreemd klinkt: Al de mensen zijn sterfelijk. Het gaat om de categorie, dus: Alle mensen zijn sterfelijk.
In het water-voorbeeld zien we het verschil tussen de hoeveelheid in al het water en de categorie in alle water. Eenzelfde verschil zit er tussen elk en ieder.
Er is een betekenisverschil.
al lang
reeds geruime tijd
Ik woon hier al lang.
allang
heus wel, maar al te goed, heel zeker
Ik weet allang wat er gaat gebeuren.
Dus: Het is allang goed! En: Het is al lang goed tussen ons.
In een enkel geval betekenen twee woorden aaneen iets anders dan wanneer er een spatie tussen staat. Voor een lijst met woordparen waarbij een spatie betekenisverschil geeft, kijkt u bij achter elkaar / achterelkaar.
Er is een betekenisverschil.
al weer
reeds; versterking van weer;en in de vraag '... ook al weer?'
Ze is er al weer. (Ze is reeds terug.)
Hoe zat dat ook al weer? (Ik weet het niet meer.)
alweer
opnieuw, nogmaals
Belt ze nu alweer? (Tien minuten geleden had ik haar ook aan de lijn.)
In al weer heeft ook al een lichte klemtoon; in alweer ligt de klemtoon alleen op weer: alwéér.
In een enkel geval betekenen twee woorden aaneen iets anders dan wanneer er een spatie tussen staat. Voor een lijst met woordparen waarbij een spatie betekenisverschil geeft, kijkt u bij achter elkaar / achterelkaar.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.
Het gaat hier om de spellingvariant e-i. Het van oorsprong Arabische woord al kimi betekent letterlijk 'de chemie' (een oude occulte filosofie of pogingen om goud te maken). Omdat het hier gaat om chemie, is de nevenvorm alchemie goed te verklaren. Deze vorm is nu zelfs veel gebruikelijker dan alchimie.
Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.
Er is geen verschil in betekenis, wel soms een klein verschil in taalsfeer.
alcoholverslaafde
Hij schreef ooit over zichzelf: “Ik ben alcoholicus, verslaafd aan drugs én een genie.”
alcoholverslaafde
Ik ben geen alcoholist – nou ja, wel een stevige drinker.
Het woord alcoholicus klinkt wat deftiger: een academicus is eerder alcoholicus, en een arbeider alcoholist. Hoewel, het standsverschil verdwijnt wanneer ze elkaar ontmoeten op een AA-avond (van anonieme alcoholisten).
Met een duidelijk betekenisonderscheid tussen de uitgangen -icus en -ist wil het niet zo vlotten. De uitgang -icus is van oudsher gereserveerd voor woorden van niet-Germaanse herkomst. Daarom zeggen we geen bloemicus maar bloemist, en geen chemist maar chemicus. Soms is er in beroepsaanduidingen wel een heel subtiel verschil. Vergelijk botanicus en botanist, neerlandicus en neerlandist. Bij de vormen met -icus denk je iets eerder aan ‘afgestudeerd in’ en bij de vormen met -ist iets eerder aan de ‘beoefenaar’.
Maar bij alcoholverslaving gaat het niet om een beroepsaanduiding. Dus hier is dat onderscheid niet relevant. Wel komt het woord alcoholist veel vaker voor dan alcoholicus, dus de vorm met -icus zal op den duur wel verdwijnen. Tenzij we natuurlijk een sterker onderscheid kunnen maken dat wel navolging krijgt. Er is al een interessante suggestie gedaan. Alcoholist ben je als je je patiënt voelt, als je niet kunt stoppen zonder hulp en je omgeving tot last bent. Alcoholicus ben je als je eigenlijk wel weet dat je heel veel drinkt, maar als je daar goed mee kunt leven. En dan kunnen beide woorden in één zin: Nee, ik noem mezelf geen alcoholist maar alcoholicus, want ik functioneer prima.
Nog een vraagje: hoe spreekt u de tweede -o- uit? In alcoholicus is het de o van ‘dool’ en van ‘holistisch’, maar in alcoholist de o van ‘dol’ en van ‘alcohol’. Vreemd, die lange klinker in alcoholicus. Dat komt natuurlijk door die ene -l-, vergelijk ‘dolen’ en ‘dollen’. Maar waarom dan niet in alcoholist? Nou ja, u hoort het verschil waarschijnlijk niet meer wanneer u wat meer gedronken hebt.
Er is een betekenisverschil.
in het algemeen
globaal, afgezien van details
In het algemeen klonk zijn betoog wel verstandig, maar af en toe had hij echt een kronkelredenering.
over het algemeen
meestal
Over het algemeen is hij heel plichtsgetrouw.
Dus: Over het algemeen doet hij alleen maar in het algemeen verslag van zijn vakanties, maar gisteren moesten we zelfs de mislukte foto’s zien.
Er is een betekenisverschil.
alles behalve
alles met uitzondering van
Je krijgt van mij alles behalve het horloge.
allesbehalve
helemaal niet
Hij is allesbehalve vriendelijk.
Soms zijn beide notaties te verdedigen, omdat beide betekenissen mogelijk zijn. Vergelijk:
In een enkel geval betekenen twee woorden aaneen iets anders dan wanneer er een spatie tussen staat. Voor een lijst met woordparen waarbij een spatie betekenisverschil geeft, kijkt u bij achter elkaar / achterelkaar.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.
De betekenis van het woord is 'gelijkheid van beginmedeklinkers' (wij weten wel wat wij willen). De spelling met twee t's is wellicht ontstaan onder invloed van het woord letter. De spelling met één t is nu gebruikelijker. Vergeet niet de tweede l.
Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling en stijl.
De woorden almaar en alsmaar zijn spellingvarianten met een klein stijlverschil. Almaar klinkt wat deftiger dan alsmaar, misschien doordat het vooral in schrijftaal voorkomt. Waar komt de s vandaan? De s in alsmaar lijkt een tussen-s, maar is het niet. Het gaat hier namelijk om het woordje als dat aan het Jiddisch is ontleend, en daarin 'steeds' betekent.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.
als
voorwaarde, tijd (minder formeel)
Ik kan morgen langskomen als het u schikt.
indien
voorwaarde (schrijftaal)
Wij kunnen elkaar morgen ontmoeten indien dit gewenst is.
wanneer
tijd, voorwaarde (meer formeel)
Ik kan morgen langskomen wanneer het u schikt.
De drie woorden geven een voorwaarde aan, maar wel in verschillende stijlen. Bij wanneer speelt soms het tijdsaspect iets meer een rol: op het moment dat het u schikt. En bij als is de voorwaarde soms belangrijker: op voorwaarde dat het u schikt. Soms kan dat ook nog gebruikt worden voor deze drie synoniemen: het is voor iedereen beter als, indien, wanneer, dat er snel een besluit valt.
Er is een betekenisverschil.
als ook
indien ook, wanneer ook
Piet gaat mee als ook Marie meegaat.
alsook
en ook
Zowel Piet alsook Marie gaat mee.
In de betekenis en ook horen we één hoofdklemtoon: alsóók.
In een enkel geval betekenen twee woorden aaneen iets anders dan wanneer er een spatie tussen staat. Voor een lijst met woordparen waarbij een spatie betekenisverschil geeft, kijkt u bij achter elkaar / achterelkaar.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.
alvorens
voordat (heel formeel)
U bent genoodzaakt eerst punten in te wisselen alvorens u verder kunt sparen.
voordat
eerder dan
U moet eerst punten inwisselen voordat u verder kunt sparen.
Na alvorens kan ook het hele werkwoord komen: alvorens verder te sparen. Mocht u meer variatie willen: voor u verder kunt sparen. En ook heel formeel: vooraleer u verder kunt sparen.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.
Sommige beroepsaanduidingen hebben een meervoud op -lieden en op -lui. Beide vormen zijn goed. Wel is er stijlverschil. De vorm met -lui doet wat ouderwets aan, maar ook de vorm met -lieden is al wat verouderd; ambachtsmannen (en ambachtsvrouwen) is meer hedendaags. Andere woorden met een meervoud op -lieden en -lui:
Er is geen betekenisverschil.
Sommige woorden hebben een meervoud op -en en op -s. Doorgaans is er geen betekenisverschil, wel kan er een stijlverschil zijn. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aardappelen / aardappels.
In sommige gevallen is er wel verschil in betekenis, zoals bij portieren / portiers. Voor meer voorbeelden daarvan kijkt u bij curatoren / curators.
Nieuwsgierig naar de meest actuele blogs over verwarwoorden? Kijk verder op www.neerlandistiek.nl
