Er is een klein betekenisverschil.

vacature invullen

voor een niet-bezette arbeidsplaats een persoon aannemen of een profiel schrijven
Na het mislukken van de zoveelste sollicitatieronde werd besloten de vacature anders in te vullen.

vacature vervullen

voor een niet-bezette arbeidsplaats een persoon aannemen
De verhoogde werkdruk leidde ertoe dat de vacature versneld vervuld werd.

Invullen is soms iets specifieker. Vergelijk de twee woorden in de volgende zin: Wij kunnen volgend jaar twee vacatures vervullen, maar we willen die voorlopig toch invullen met uitzendkrachten.

Er is geen betekenisverschil.

Taalliefhebbers zullen altijd op zoek blijven naar verschillen tussen uitdrukkingen die hetzelfde betekenen. Maar bij dit woordpaar is die zoektocht zonder resultaat gebleven. Hier drie pogingen:

1.  Rooms-katholieken of zuiderlingen hebben een voorkeur voor op vakantie en noorderlingen voor met vakantie. Zie ook in de eerste plaats / op de eerste plaats.

Misschien was dit vroeger zo, maar het verschil is nu vervaagd.

2.  Op vakantie is eigenlijk fout: het is een contaminatie, een vermenging, van op reis en met vakantie.

Deze redenering is te gezocht. Ook al zou het een contaminatie zijn, dan nog ervaart nauwelijks iemand het als contaminatie. Bovendien zouden we dan ook andere, door niemand zo ervaren contaminaties moeten afkeuren, bijvoorbeeld veronderstellen uit vermoeden en onderstellen, of versturen uit verzenden en sturen of tussen de middag uit tussen de werktijden en omstreeks de middag.

3.  Met vakantie betekent eerder 'niet op het werk'. Dus u kunt met vakantie zijn of gaan, maar nog niet naar uw vakantiebestemming vertrokken zijn. Op vakantie betekent eerder 'op de vakantiebestemming'. Dus: Ik ben wel met vakantie, maar u kunt mij tot vrijdag nog bereiken; daarna ben ik echt op vakantie.

Maar dit onderscheid lijkt alleen nuttig voor werknemers die moeilijk los kunnen komen van hun werk, en dus snel echt op vakantie moeten.

Er is een klein betekenisverschil.

vanwege

reden, oorzaak; uit naam van, van de kant van, door
Wegomleiding vanwege werkzaamheden.
Deze commissie bevat twee afgevaardigden vanwege de schoolbesturen.

wegens

reden, oorzaak; om
Wegomleiding wegens werkzaamheden.
Maria en Jozef moesten naar Bethlehem wegens een bevel vanwege keizer Augustus.

Beide woorden geven een reden of oorzaak aan, en hebben ook nog een andere betekenis. Vanwege betekende oorspronkelijk 'van de kant van': een bevel vanwege de keizer. Beide betekenissen in één zin: Zij is afgevaardigd vanwege de sportfederaties vanwege haar bijzondere kwaliteiten. Deze door-betekenis voor vanwege komt echter zelden meer voor.

Wegens heeft ook nog een algemenere betekenis waarin de reden of oorzaak vervaagd is tot om: Hij werd geprezen wegens zijn grote inzet.

De woorden overlappen in betekenis, maar er is wel een klein verschil.

variant

een andere, licht afwijkende vorm

Huurkoop is een variant op kopen op afbetaling.

variatie

kleine verandering, (herhaling in) afwijkende vorm: afwisseling, meer concreet

In de muziek is het maken van variaties op bekende thema’s al een oud gebruik.

Op deze camping is te weinig variatie in het creativiteitsaanbod.

variëteit

verscheidenheid: afwisseling, meer abstract

De winkeliersvereniging zorgt in tal van kraampjes voor een grote variëteit in aanbod.

Het verschil kan ook uitgelegd worden met de verschillende niveaus in een onderverdeling of de ‘mate van verschil’. De lijn variëteit-variatie-variant is de lijn van abstract naar concreet, en van veel naar weinig verschil. Vergelijk:

De variëteit in plantensoorten op een gemiddeld weiland is de laatste decennia drastisch afgenomen.

De begroeiing hier vertoont niet zoveel variatie, voornamelijk gras.

Kijk, deze variant op de rosa belsamuca heeft mijn vader nog gekweekt.

O ja, er zijn nog twee varianten op deze woorden, die je alleen maar kunt gebruiken in de statistiek of de kleinkunst. Variantie is een statistische maat voor de mate waarin een reeks waarden variëren, bijvoorbeeld de rapportcijfers in een klas. En met variété duiden we een theatervoorstelling aan waarin liedjes en sketches elkaar afwisselen.

Tot slot nog in het eerste voorbeeld over huurkoop het eerste ‘op’. Is er verschil tussen een variant van en een variant op? Onze taal kent een grote variëteit in voorzetselverbindingen, met ook nog weer regionaal bepaalde variatie, vaak wel met betekenisverschil. Maar bij deze variant is dat lastig. Persoonlijk vind ik een variant van iets meer afwijkend van de oorspronkelijke vorm dan een variant op. Maar mocht je geen verschil zien, dan kan ik ook akkoord gaan met vrije variatie.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Beide varianten voor videojockey zijn juist. Er zijn meer afkortingen die een notatie als afkorting en als letteruitspraak kennen. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij beha / bh.

Er is een betekenisverschil.

de veer

elk van de pennen waarmee vogels zijn bedekt; spiraalvormige draad
Van een veer van een Vlaamse gaai kun je goed een pen maken.
De veren van deze matras piepen bij elke beweging die je maakt.

het veer

vaartuig dat een verbinding over een water onderhoudt
Alleen in de zomermaanden kun je hier met het veer naar de overkant varen.

Bij een aantal woorden geeft het lidwoord betekenisverschil. Voor andere min of meer bekende voorbeelden kijkt u bij de blik / het blik.

Er is een betekenisverschil en een verschil in combinatiemogelijkheden.

vegetariër

iemand die geen vlees eet
Na een film over de bio-industrie besloot onze dochter vegetariër te worden.

vegetarisch

zonder vlees; vegetariër zijnd
Dit restaurant heeft uitstekende vegetarische menu's.

Tegenwoordig wordt vegetarisch ook gebruikt in de betekenis 'vegetariër zijnd'. Dus kan iemand zeggen: Maaike is vegetarisch. Dit betekent uiteraard niet dat Maaike zelf plantaardig is. Evenzo gaat het te ver om bij drie vegetarische gasten aan drie geraamtes te denken.

Er is een betekenisverschil.

veilen

in het openbaar verkopen
U kunt uw huis ook laten veilen; het wordt dan verkocht aan de hoogste bieder.

vijlen

gladmaken, slijpen
Nagels kun je het best in één richting vijlen.

Dankzij dit onderscheid is de korte ei waarschijnlijker in de volgende zin: Tijdens haar laatste concert v..lde de popster haar extravagante nailartdesignnagels.

De variatie ei-ij kent meer woordparen. Voor andere struikelblokken kijkt u bij bereiden / berijden.

De woorden verschillen niet in betekenis, maar er is soms een licht stijlverschil.

veranderen

anders maken, anders worden, overgaan op iets anders

Hij heeft zijn hele tuin veranderd.

Plotseling veranderde de prinses in een heks.

Ik ben van mening veranderd.

wijzigen

veranderen; vaak meer formeel

De dienstregeling is gewijzigd.

Het bestemmingsplan is de laatste twintig jaar flink gewijzigd.

De woorden betekenen hetzelfde. In veel gevallen kan ook in een meer formele mededeling veranderen gebruikt worden: De dienstregeling is veranderd. Wel klinkt wijzigen heel vreemd in minder formeel taalgebruik. We zeggen niet:

Hij heeft zijn hele tuin gewijzigd.

Plotseling wijzigde de prinses in een heks.

Ik ben van mening gewijzigd.

Het woord wijzigen kan met en zonder zich worden gebruikt. Met zich wordt eerder opgeroepen dat de verandering spontaan plaatsvindt of dat de oorzaak er niet toe doet. Woordenboeken geven dan als voorbeeld:

De loop van de rivier heeft zich hier gewijzigd. (oorzaak onbekend)

De loop van de rivier is hier gewijzigd. (door het plan ‘meer ruimte voor water’)

Er is een betekenisverschil.

verantwoordelijkheid

de verplichting om rekenschap af te leggen over iets, het verantwoordelijk zijn voor iets
Het bestuur draagt de verantwoordelijkheid voor het gevoerde beleid.

verantwoording

het geven van rekenschap, het verantwoorden van iets
Het bestuur legt verantwoording af over het gevoerde beleid.

Verantwoordelijkheid komt van het bijvoeglijk naamwoord verantwoordelijk. U bent ergens verantwoordelijk voor. Een verantwoordelijkheid kunt u aanvaarden, afwijzen, dragen, nemen, opeisen of opnemen.

Verantwoording komt van het werkwoord verantwoorden: 'rekenschap geven van'. Verantwoording kunt u afleggen of geven. Als u ergens verantwoordelijk voor bent, kunt u ter verantwoording worden geroepen. Beide woorden in één zin: Omdat de openbare orde valt onder de verantwoordelijkheid van de burgemeester, heeft hij in dezen de plicht tot verantwoording.

Nog enkele voorbeelden:

• Hij kan ter verantwoording geroepen worden voor een misstap.
• Een verzetsgroep kan de verantwoordelijkheid opeisen voor een aanslag.
• Hij neemt de verantwoordelijkheid op zich. (die hij eerder nog niet had)
• Hij neemt de / zijn verantwoordelijkheid. (en trekt hieruit consequenties)
• Hij neemt iets voor zijn verantwoording. (en is bereid het te verdedigen)
• Hij werd ter verantwoording geroepen.

Verantwoordelijkheid wordt vaak gebruikt met werkwoorden die bij verantwoording horen, en andersom. Je krijgt dan contaminaties als verantwoordelijkheid afleggen in plaats van verantwoording afleggen of verantwoording nemen of dragen in plaats van verantwoordelijkheid dragen. Zie ook aansprakelijk / verantwoordelijk en onverantwoord / onverantwoordelijk.

Er is een betekenisverschil.

verbinding
contact, samenvoeging
Deze politieke partijen zijn een lijstverbinding aangegaan.

verbintenis

contract, overeenkomst, persoonlijke band
Ik heb met met mijn oude politieke partij geen enkele verbintenis meer.

Beide woorden in één zin: Het huwelijk is een verbintenis gebaseerd op een verbinding van het hart.

Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in gebruik.

verbonden aan

wijst op een formeel verband
Er zijn geen kosten verbonden aan deze aanvraag.

verbonden met

wijst meer algemeen op een verband of verbinding
Is Rotterdam-Zuid per metro rechtstreeks verbonden met Den Haag?

Omdat verbonden aan nogal formeel klinkt, wordt alleen met gebruikt wanneer het om een persoonlijke band gaat: Deze therapie heeft mij opnieuw verbonden met mijn ik. Dus Piet is verbonden aan dit instituut betekent dat Piet er een baan heeft. En Piet is verbonden met dit instituut geeft eerder een meer persoonlijke betrokkenheid aan.

Er is een betekenisverschil.

vergeetachtigheid

lichte vorm van geheugenverlies
Dementie begint vaak met vergeetachtigheid en concentratiestoornissen.

vergetelheid

het vergeten-zijn
Hij heeft met zijn prachtige boek de oude Twentse volkscultuur aan de vergetelheid ontrukt.

Er is geen betekenisverschil.

vergelijken bij

vergelijken met
Hoe was je derde bevalling vergeleken bij de andere twee?

vergelijken met

vergelijken bij
Als ik het vergelijk met de eerste twee, was deze makkelijker.

Vergelijken bij is iets ouderwetser, en komt ook minder vaak voor.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Oorspronkelijk was het vergevensgezind. Voor -gezind kwam een werkwoord, net als bij woorden op -waardig, zoals aanbevelenswaardig. Maar nu is het nog het enige woord op -gezind met een werkwoord. Kijk maar naar hervormingsgezind en opofferingsgezind. Met vergevingsgezind volgt u tegenwoordig dus gewoon de regel. Voor meer van zulke woordparen kijkt u bij aanbevelenswaardig / aanbevelingswaardig.

Er is een betekenisverschil.

verheugen in

met vreugde denken aan wat er is
Ik verheug mij in een goede gezondheid. (de gezondheid is er)

verheugen op

met vreugde denken aan wat gaat komen
Ik verheug mij op mijn vakantie. (de vakantie moet nog komen)

De woorden worden door elkaar gebruikt maar verschillen wel in intensiteit, en soms ook subtiel in betekenis.

verlangen      

heel graag willen, een grote behoefte aan iets hebben; eisen

• Ik verlang zo naar een paar dagen rust!
• U kunt inzage verlangen in de justitiële gegevens op uw strafblad.

wensen          

graag willen

• U wenst een eenpersoonskamer?
• Nog een fijne verjaardag gewenst.

Zie voor het onderscheid met ‘hopen’ elders in het Verwarwoordenboek. Verlangen is doorgaans iets sterker dan wensen, en heeft nog een heel sterke betekenis in ‘eisen’. 

Wensen lijkt soms iets concreter. Daarom ook spreken we eerder over woonwensen dan over woonverlangens. Ga ook eens na wat u zou antwoorden op de vragen Wat verlangt u? en Wat wenst u? Een verlangen komt eerder ‘diep van binnen’ uit en is ‘totaler’. Een verlangen lijkt meer affectief, en een wens meer cognitief. Een wens kun je vaak gemakkelijker concreet omschrijven.

De verschillen worden ook duidelijk uit het gebruik van deze woorden als zelfstandige naamwoorden in combinatie met een bijvoeglijk naamwoord, bijvoorbeeld seksuele verlangens en seksuele wensen. De geïnteresseerde lezer kan op internet makkelijk voorbeelden vinden. 

Verlangen is al sterker dan wensen. Maar onze taal is extra behulpzaam bij het nog sterker uitdrukken van verlangens. Hier enkele voorbeelden, met stijgende intensiteit: begeren, hunkeren, snakken, smachten, popelen. En we kunnen zelfs naar ons lichaam verwijzen in ‘reikhalzen’ en ‘watertanden’. Dus, voor het uitdrukken van verlangen blijft er niets te wensen over.

Er is een betekenisverschil.

vermeend

verondersteld (vaak ten onrechte)
Hij werd opgepakt wegens vermeend wapenbezit, maar werd een dag later al vrijgelaten.

vermoedelijk

waarschijnlijk, op grond van een vermoeden
De vermoedelijke dader bevindt zich nu in het buitenland.

verondersteld

als waar aangenomen, op basis van een veronderstelling
U moet ook belasting betalen over verondersteld rendement.

Het woord vermeend heeft in de betekenis 'ten onrechte verondersteld' een betekenis die voor verwarring kan zorgen. Het zou duidelijker zijn om vermeend alleen in de betekenis 'ten onrechte' te gebruiken. Dus de vermoedelijke massavernietigingswapens in Irak vóór de Irak-oorlog, en toen ze niet gevonden werden: de vermeende massavernietigingswapens in Irak. Maar dit onderscheid wordt niet algemeen gehanteerd. Wanneer u de betekenis 'en onrechte' bedoelt, zorg dan dat dit duidelijk blijkt uit de tekst, bijvoorbeeld: De vermeende dader moest worden vrijgesproken.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Het is misschien een vermelding waard dat vermeldingswaard in gezaghebbende woordenboeken niet voorkomt. Maar dat is nog geen reden om dit woord niet te gebruiken. We eten immers toch ook wel eens iets wat niet in een kookboek staat. Ook vermeldenswaardig is goed. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aanbevelenswaardig / aanbevelingswaardig.

De woorden verschillen in betekenis.

vermoeden

denken dat iets (negatiefs) waarschijnlijk zo is

Ik had al zo’n donkerbruin vermoeden dat het mis zou gaan.

veronderstelling

zich voorstellen dat iets het geval is; aanname op basis van redenering dat iets het geval is

Ik verkeerde in de veronderstelling dat jij de eerstvolgende stoptrein had genomen.

De veronderstelling dat de verdachten wel contact moesten hebben gehad, bleek onjuist.

In het alledaagse taalgebruik heeft vermoeden vaak betrekking op iets dat niet positief is. We zeggen niet Mijn vermoeden is dat ze gaan winnen. In zo’n geval gebruik je eerder verwachting. Maar wiskundigen denken daar anders over. Bij hen heet een stelling die nog niet bewezen is ook een vermoeden, bijvoorbeeld het vermoeden van Poincaré.

Een veronderstelling wordt vaak verward met hypothese. Dat is ook een beredeneerde aanname, maar dan wel een aanname op basis van een theorie, én een aanname die toetsbaar is. Gesteld dat je wilt onderzoeken of de middeleeuwse mens melancholieker is dan de huidige mens, dan mag je zo’n onderzoeksvraag een hypothese noemen als er een theorie is waar je die hypothese uit kunt afleiden, bijvoorbeeld een theorie over de negatieve invloed van godsdienst op geluksbeleving, of een theorie over de invloed van armoede op geluk. En, zelfs dan is de term hypothese nog niet echt toepasbaar. Want dan moet je ook nog kunnen aangeven hoe je die hypothese kunt bewijzen. Bijvoorbeeld door de gelaatsuitdrukking op middeleeuwse en hedendaagse schilderijen te vergelijken? Pas dus op met het zo geleerd klinkende hypothese, als je alleen maar een veronderstelling, of nog zwakker, een vermoeden hebt.

Er is een klein verschil in gebruik.

vervangen door

de plaats (laten) innemen van
De plantsoenendienst gaat hier wilgen vervangen door populieren.

vervangen

voor inruilen
U kunt uw oude mengkraan vervangen voor een thermostaatkraan.

En de loodgieter kan dan de mengkraan vervangen door een thermostaatkraan. Vervangen voor wordt soms als fout aangemerkt. Maar voor is te verdedigen wanneer het aspect 'vervangen door iets beters' een rol speelt.

De woorden betekenen hetzelfde, maar er lijkt soms een subtiel verschil in gebruik.

verwerkelijken        

tot werkelijkheid maken, eerder: realiseren           

Dit hoge aantal voorkeurstemmen zie ik als mandaat om mijn droom te verwerkelijken.

verwezenlijken        

tot werkelijkheid doen komen, eerder: ontplooien

Het handboek ‘Word wie je bent’ helpt je om je verlangens en intenties te verwezenlijken.

De woorden betekenen beide dat iets werkelijkheid wordt. In de voorbeeldzinnen had ook het andere woord kunnen staan. Toch zien taalgebruikers soms een subtiel verschil. Bij verwerkelijken zou het dan eerder gaan om bijvoorbeeld een droom die werkelijkheid wordt, om iets dat je waar maakt in de praktijk. En verwezenlijken zou dan eerder betrekking hebben op ‘worden wie je eigenlijk bent’, met ‘wezen’ als een ander woord voor ‘zijn’. Toch spreken we eerder van het verwezenlijken dan van het verwerkelijken van een ideaal.

Het zou de duidelijkheid ten goede komen wanneer we verwerkelijken gebruiken voor het realiseren van iets, en verwezenlijken reserveren voor ‘zelfrealisatie’. Maar kennelijk vindt onze taal het niet nodig om hier een onderscheid te maken. Misschien omdat je jezelf ook verwezenlijkt als je jezelf verwerkelijkt?

Er is een klein betekenisverschil.

verzoek om

gedacht vanuit degene die verzoekt (ik wil zelf graag)
Het verzoek om schadevergoeding is niet ingewilligd.

verzoek tot

gericht tot de aangesprokene (ik wil graag dat u)
U kunt bij het volgende loket een verzoek tot uitschrijving doen.

Er is dus een subtiel verschil tussen een verzoek om vergoeding (ik wens de vergoeding) en een verzoek tot vergoeding (ik wens dat u die uitkeert), maar het resultaat is hopelijk hetzelfde.