Er is geen betekenisverschil.

waarschuwen tegen

wijzen op een bestaand gevaar
Waarschuwen tegen roken helpt alleen maar tijdelijk.

waarschuwen voor

wijzen op een mogelijk gevaar
Ik heb je nog zo voor hem gewaarschuwd.

Het onderscheid tussen de betekenis 'bestaand' en 'mogelijk' kan verklaren waarom wij in waarschuwingen betreffende personen altijd voor gebruiken. Dus niet: Ik heb je nog zo tegen hem gewaarschuwd. Bij deze waarschuwing gaat het om wat een persoon mogelijk kan doen. Daarom is het voor (het geval dat). Maar het onderscheid wordt niet algemeen gebruikt.

Ook is het onderscheid vaak niet relevant. Bij een waarschuwing tegen / voor malaria gaat het erom dat de ziekte heerst (realiteit) en dat iemand eventueel besmet kan raken (mogelijkheid).

Waar mogelijk kunt u dit heel subtiele onderscheid nog inzetten. Het verschil tussen een mogelijk gevaar (bijvoorbeeld een eventuele storm) of een bestaand gevaar (bijvoorbeeld een orkaan die in aantocht is) is niet altijd van belang, maar kan soms handig zijn. Bij een waarschuwing tegen gladheid zijn de wegen al glad. Bij een waarschuwing voor gladheid is het mogelijk dat de wegen glad worden.

Zo ook kan er onderscheid gemaakt worden tussen beschermen tegen (een reële dreiging) en beschermen voor (een mogelijke dreiging). Zie voor dit mogelijke onderscheid tussen 'realiteit' en 'mogelijkheid' ook tegen de pijn / voor de pijn.

De woorden verschillen in betekenis.

waranda                    

aangebouwde, overdekte ruimte aan een woning, veranda

Aan de balustrade van de waranda hingen dit jaar alweer bakken met geraniums.

warande                   

wandelpark, dierenpark (vroeger ook: besloten jachtterrein)

In Tilburg heb je vlak bij de universiteit een warande met een sterpatroon in paden, zodat de jagers in het midden al drinkend gemakkelijk een haasje konden schieten.

Waranda is een contaminatie van veranda en warande. Uiteraard is hier de klankverwantschap de oorzaak. Meestal ontstaan contaminaties door betekenisovereenkomst: ‘duur kosten’, ‘zwaar wegen’, enz. Maar zou bij waranda ook nog betekenisovereenkomst een rol kunnen spelen? De etymologiewoordenboeken (ook de Engelse) zeggen dat veranda uit het Portugees komt, van ‘varanda’, waarin <var> waarschijnlijk verwant is met een woord dat ‘stang’ betekent; zeg maar de railing van ons al dan niet overdekte balkon. Denk ook aan het Engelse ‘barrier’. Maar er wordt ook verwezen naar India waar huizen met veranda’s eveneens gebruikelijk waren. Het zou dan om het Hindi-woord ‘baranda’ gaan. Vanuit het Hindi is de stap naar het Sanskriet, de moeder van alle Europese talen, niet zo groot. Het Sanskriet heeft een woordstam <var> dat als basis voor warande gediend kan hebben. Dat <var> zou nog in ons ‘bewaren’ zitten. Wat werd er dan bewaard, zo vlak bij het huis in zo’n omheinde en overdekte ruimte? Antwoord: de levende have. Denk nog aan het Engelse ‘warren’ voor konijnenhok. En als er wat meer levende have is, komt er ook wat groen bij misschien, en wordt zo’n uitbouw een parkachtig dierentuintje.

Nuttig deze kennis? Ja, wel om te begrijpen hoe waranda het woord kon worden voor veranda. En na al deze uitleg weet u nu voorgoed dat een waranda geen warande is.

Er is een betekenisverschil.

waternood

te weinig water
De hoge temperaturen droegen bij aan het ontstaan van de waternood.

watersnood

te veel water
Toen de dijken doorbraken was er direct sprake van een watersnood.

Kijk voor andere voorbeelden van (mogelijk) betekenisverschil in samenstellingen met een tussen-s bij beheersysteem / beheerssysteem.

Er is betekenisverschil tussen wederkerend en wederkerig. De woorden wederkerig en wederzijds betekenen hetzelfde, maar er is wel verschil in gebruik.

wederkerend            

terugkerend, verwijzend naar het onderwerp van dezelfde zin (‘zich’)

Aardverschuivingen zijn een wederkerend fenomeen op de Aziatische archipel.

In ‘Hij verspreekt zich’ is ‘zich’ een wederkerend voornaamwoord.

Lastige voornaamwoorden zijn ‘zich’ (wederkerend) en ‘elkaar’(wederkerig).

wederkerig               

over en weer, van beide kanten (‘elkaar’)

Bij mensen met autisme is vaak sprake van een beperkte wederkerigheid in het sociale contact.

Een wederkerig voornaamwoord met acht letters? Ach ja, ‘elkander’.

wederzijds                

van beide kanten 

De rechter stelt vast dat de partijen met wederzijds goedvinden de schutting hebben afgebroken. 

Bij wederkerig ligt meer de nadruk op het ‘heen-en-weer’, terwijl wederzijds vooral doelt op beide partijen. Daarom stond vroeger op een trouwaankondiging niet: Namens onze wederkerige ouders, maar Namens onze wederzijdse ouders.

Een wederkerend probleem voor veel taalgebruikers is het gebruik van ‘zich’. Dat is ook niet verwonderlijk. Sommige werkwoorden hebben verplicht ‘zich’ bij zich: zich vergissen, zich verspreken, enz. Maar bij andere werkwoorden zijn vormen zonder en met ‘zich’ mogelijk, zoals: wassen / zich  wassen, ergeren / zich ergeren. Vergelijk:

• Hij wast de auto – Hij wast zich niet dagelijks
• Ik erger hem – Ik erger mij aan hem

Als ‘zich’ niet verplicht maar mogelijk is, is er ook nog iets anders mogelijk, namelijk een versterking van ‘zich’ met ‘zelf’: zichzelf, of bij de andere vormen: mijzelf / mezelf, jouzelf / jezelf, onszelf, jullie zelf. Vergelijk:

• Ik was me – Ik was mezelf
• Ik vergis me – Ik vergis mezelf (niet mogelijk)

En om het nog ingewikkelder te maken, er zijn ook werkwoorden die met ‘zich’ een andere betekenis krijgen: bijvoorbeeld aanstellen (een nieuwe medewerker) en zich aanstellen (overdreven doen). Het is dan ook de vraag hoelang onze taal dit volhoudt, of preciezer gezegd, hoelang taalgebruikers hier genoegen mee nemen. Het woordje ‘zich’ is hard op weg om zich aan regels te gaan onttrekken. Nu al hoor je Dit conflict vindt zich plaats vlak bij de brandhaard van het verzet. Ook lees je Ik kan uw colleges over taal nog goed herinneren. Zo ook wordt beseffen aangevuld met ‘zich’, misschien om te benadrukken dat de persoon in kwestie dat zelf sterk ervaart, of omdat het ook is ‘zich realiseren’. En zo ook krijgt irriteren ‘zich’ erbij, omdat het de betekenis heeft van ‘zich ergeren’. 

• Ik besef mij heel goed dat men zich irriteert aan deze taalfouten.
• Maar ik realiseer mij steeds vaker dat ik mij erger aan deze taalirritaties.

Beseft u zich wel, beste taalgebruiker, dat wanneer taal irriteert, u zich meestal ergert aan iets anders? Gelukkig weet men in sommige zuidelijke delen van het land een correctie toe te passen op het overmatige gebruik van ‘zich’. Daar zegt men gewoon: Hij heeft zijn tas niet bij.

Er is een klein betekenisverschil.

wederkerig

van beide kanten, onderling (vaak met tegenprestatie)
Liefde hoeft niet wederkerig te zijn om liefde te heten.

wederzijds

van beide kanten, onderling (gemeenschappelijk)
De overeenkomst is beëindigd met wederzijds goedvinden.

Bij wederkerig is er vaak sprake van tegenprestatie, bij wederzijds niet. Een huwelijk gebaseerd op wederzijdse liefde zou dus iets beter moeten zijn dan een huwelijk gebaseerd op wederkerige liefde.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

wederom

nog een keer (nadrukkelijker of sterker; verouderd)
Eric Jongen zette weer goed door en gaf wederom een uitstekende pass.
Het zit wederom weer geweldig mee!

weer

nog een keer
Ik kom nooit weer terug.

Wederom kan ook gebruikt worden als weer al elders in de zin staat of als weer elders in de zin een andere betekenis heeft: Weer: wederom zware buien.

Er is geen betekenisverschil, het gaat alleen om een verschil in spelling. Voor meer voorbeelden van woorden met een Engelse en Nederlandse spelling kijkt u bij click / klik.

Er is geen betekenisverschil, het gaat alleen om een verschil in spelling. Het Engelse weekend is ook in het Nederlands veel gebruikelijker dan weekeinde. In samenstellingen is het bijna altijd weekend: zeilweekend, enz. Beide woorden kennen een meervoud op -s en op -(e)n.

Er zijn taalgebruikers die bij weekeinde eerder denken aan het einde van de week, en dus niet aan de zondag. Maar een discussie over dit gezochte betekenisonderscheid moet u alleen voeren op een verregende zondagmiddag.

Voor meer voorbeelden van woorden met een Engelse en Nederlandse spelling kijkt u bij click / klik.

Er is een betekenisverschil.

weiden

grazen
Hij liet altijd zijn schapen weiden op de grond van zijn buurman.

wijden

heiligen; bestemmen voor
Hieraan is ten onrechte geen aandacht gewijd.

Er zijn taalgebruikers die denken dat ontweien dubbel fout is. Er zou een d in moeten staan, maar die staat alleen in ontweide en ontweid. En omdat van weilanden ontdoen niet bestaat, zou het ontwijden moeten zijn. Maar slagers weten beter: gewei is een oud woord voor 'ingewand'. Een dier ontweien betekent dus: 'een dier van zijn ingewanden ontdoen'. Misschien nuttige kennis voor het geval u van een geslaagde jacht terugkeert.

De variatie ei-ij kent meer woordparen. Voor andere struikelblokken kijkt u bij bereiden / berijden.

Er is een betekenisverschil.

wel eens

tegenovergestelde van 'niet eens'
Wij zijn het, denk ik, wel eens.

weleens

ooit, soms
Ik ben daar weleens geweest.

In een enkel geval betekenen twee woorden aaneen iets anders dan wanneer er een spatie tussen staat. Voor een lijst met woordparen waarbij een spatie betekenisverschil geeft, kijkt u bij achter elkaar / achterelkaar.

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is wel een verschil.

wereldlijk                 

eigen aan de wereld, antoniem: kerkelijk

Heeft de paus ook wereldlijke macht in het Vaticaan?

werelds                     

eigen aan de wereld, antoniem: geestelijk; vergankelijk, mondain

Als kluizenaar had hij afstand gedaan van wereldse genoegens.

Het onderscheid ‘niet-kerkelijk’ (wereldlijk) en ‘niet-geestelijk’ (werelds) is soms niet zo groot. Dat is waarschijnlijk de reden dat deze woorden door elkaar worden gebruikt. In elk geval is werelds veel ruimer dan wereldlijk. Het is wel bijzonder dat werelds ook ‘mondain’ betekent, en dat het daarmee ook de aspecten ‘weelderig’ en ‘lichtzinnig’ oproept. Het woord ‘mondain’ is trouwens afgeleid van het Latijnse ‘mundus’ dat ook ‘wereld’ betekent.

Er is een betekenisverschil.

werkeloos

zonder iets te doen, zonder werk
Hij keek werkeloos toe.

werkloos

zonder werk
Hij is nog steeds werkloos.

Werkeloos werd oorspronkelijk vooral gebruikt voor de betekenis 'zonder iets te doen', maar nu ook voor de betekenis 'zonder werk'. Kennelijk is de tussenklank e te onbeduidend om het betekenisverschil te kunnen dragen.

Voor meer woordparen waarbij een e tot een betekenisverschil kan leiden, kijkt u bij bandeloos / bandloos.

Er is een betekenisverschil.

wettelijk

in de wet vastgelegd
Let wel, we spreken hier over een wettelijke bepaling.

wettig

geldig, in overeenstemming met de wet
Ook een pinpas is een wettig betaalmiddel.

Volgens advocaten kan een actie wettelijk zijn zonder wettig te zijn. Dit is het geval bij een immorele wet. Interessant, maar voor niet-juristen wel moeilijk.

De betekenisvariatie bij woorden op -elijk en -ig is bijzonder grillig. Zie ook zedelijk / zedig. Zie voor onwettig en wetteloos: -loos / on-.

De woorden hebben dezelfde betekenis, maar niet elke wurm is een worm.

worm

diertje met rond, lang, buigzaam en samentrekbaar lichaam

Een worm werd ook wel ‘levend ploegje’ genoemd omdat hij zoveel aarde kan omwoelen.

wurm

worm; klein hulpeloos, vertederend schepsel

Toen we thuiskwamen van vakantie, krioelden de wurmen over het aanrecht.

Gossie, wat een wurmpje, je dochter, superleuk mutsje!

De variatie -or/-ur komt wel vaker voor. Bij dorp-durp is de u-vorm dialectisch gebleven, maar we kennen in de standaardtaal ook slorpen-slurpen en plork-plurk. Het lijkt vrije variatie, hooguit is hier de vorm met -or iets ouderwetser. Bij worm-wurm lijkt worm te winnen in de betekenis ‘diertje’. Misschien omdat wurm nog een betekenis heeft of als dialect wordt gezien. In samenstellingen is de variatie niet zo sterk. Niemand zegt glimwurm, lintwurm, paalwurm of wurmvormig aanhangsel. Wel is er variatie in bijvoorbeeld oorw?rm  en regenw?rm. In figuurlijk taalgebruik heeft -ur de overhand: boekenwurm. Wat worm-wurm al niet oproept! Nee, Wormerveer heeft er niets mee te maken. Dit woord schijnt te komen van ‘Wier’ (verhoging) en ‘mer’ (meer), dus een veerpont naar een verhoging in het water. En wat heeft het werkwoord wurmen met wurmte maken?

Er is een klein betekenisverschil.

worstelen met

vechten tegen, moeite hebben met
Hij worstelde met de vraag wat God nu precies doet in deze wereld.

worstelen tegen

vechten tegen
Hij worstelde tegen de opkomende slaap.

De voorzetsels met en tegen hebben dezelfde betekenis, maar met kan ook de meer algemene 'moeite'-betekenis hebben.

In sommige gevallen kunnen beide betekenissen van toepassing zijn in: Hij heeft jarenlang geworsteld met zijn homoseksualiteit.