Er is een verschil in gebruik.

U

religieuze aanspreekvorm voor het Opperwezen
Naar U strek ik mijn handen uit. Ik roep Uw naam, Gij zijt mijn God.

u

de beleefdheidsvorm van de aangesproken persoon
Hierbij wordt u uitgenodigd om aanwezig te zijn bij de nieuwjaarsreceptie.

In gevallen waarin men extra eerbied tot uitdrukking wil brengen, kan men eventueel een hoofdletter gebruiken: Majesteit, wij heten U en Uw gevolg van harte welkom.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in combinatiemogelijkheden.

Het woordje u is van oorsprong een derde persoon enkelvoud: u is, u heeft. Maar tegenwoordig vat men u op als een tweede persoon, omdat het de beleefdheidsvorm is voor jij. Vandaar: u bent, u hebt. Omdat u is, derde persoon, veel minder voorkomt dan u bent (tweede persoon) is de tweede persoon ook bij hebben in opmars. U hebt (tweede persoon) wordt nu ook gebruikt naast u heeft (derde persoon).

Wees wel consequent. In de volgende voorbeelden worden de tweede en de derde persoon door elkaar gebruikt:

• Wanneer u gehuwd bent en een kind heeft.
• U hebt zich vergist.

In de eerste zin staat bent (tweede persoon) en heeft (derde persoon). In deze zin moet heeft vervangen worden door hebt. En in de tweede voorbeeldzin hoort zich bij de derde persoon, terwijl hebt bij de tweede persoon hoort. Om consequent te zijn moet u óf hebt vervangen door heeft óf zich vervangen door u.

Het volgende voorbeeld laat zien dat het gebruik van hebt of heeft ook betekenisverschil kan veroorzaken. Want wie heeft wie bediend in een zin als De man die u bediend heeft? Met hebt was u de ober. Zie ook u kan, wil, zal / u kunt, wilt, zult.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in combinatiemogelijkheden.

Het woordje u is van oorsprong een derde persoon enkelvoud: u kan, u wil, u zal. Het woordje u is waarschijnlijk afgeleid van uwe edelheid; dit werd via uwé tot u. Maar tegenwoordig vat men u op als een tweede persoon, omdat het de beleefdheidsvorm is voor jij. Vandaar: u kunt, u wilt, u zult. Tegenwoordig klinken u zal, u kan en u wil iets informeler of zelfs iets onverzorgder.

De vormen met de tweede persoon hebben de voorkeur:

• Indien u aanwezig wilt zijn, kunt u dat hieronder kenbaar maken.
• Doe zoals wij en u zult gelukkig worden.

In Vlaanderen is u kan wel standaardtaal. En natuurlijk is kan ook goed in: Ik weet dat hij u kan helpen. Zie ook u bent, u hebt / u is, u heeft.

Er is een betekenisverschil.

uithalen

doen wat niet mag; effect hebben, slagen (met een ontkenning)
Wie heeft er in zijn jeugd nooit kattenkwaad uitgehaald?

Je kunt van alles tegenwerpen, maar dat zal niets uithalen.

uitrichten

uitvoeren, gedaan krijgen
De oppositie heeft nooit iets van betekenis kunnen uitrichten tegen dit kabinet.

Uithalen betekent onder andere ook nog 'leeghalen, uit elkaar halen', bijvoorbeeld in een breiwerk uithalen. En uitrichten betekent ook nog 'afstellen', bijvoorbeeld in een schotelantenne uitrichten. De beide woorden in één zin: Praten met hem over wat hij nu weer heeft uitgehaald, zal niets uitrichten.

Er is een klein betekenisverschil.

uitlopen in

eindigen in, opgaan in een groter geheel
Dit kanaal loopt tien kilometer verder uit in een rivier.

uitlopen op

eindigen in (ook met negatieve betekenis)
Wat begon als straattoneel met passanten liep uit op een enorme vechtpartij.

Er is dus een subtiel verschil tussen:

• Dit slingerpaadje loopt uit in een asfaltweg. (je kunt doorlopen)
• Dit slingerpaadje loopt uit op een asfaltweg. (waar je links of rechts kunt)

Er is een betekenisverschil.

uitweiden

afdwalen van het onderwerp, wijdlopig over iets spreken of schrijven
Ik kon zijn betoog niet goed volgen doordat hij maar bleef uitweiden over irrelevante details.

uitwijden

wijder maken, wijder worden
Het je deze pantalon zelf uitgewijd tot pofbroek?

Uitweiden wordt nogal eens gespeld als uitwijden, vanwege de associatie met wijdlopig, maar het woord betekende oorspronkelijk 'uit de wei gaan' om voedsel te zoeken, en kreeg van daaruit de betekenis 'afdwalen'.

De variatie ei-ij kent meer woordparen. Voor andere struikelblokken kijkt u bij bereiden / berijden.

Er is een betekenisverschil.

uitwisselen met

persoon A ruilt iets met persoon B
Ik heb gisteren ervaringen uitgewisseld met een collega van een andere gemeente.

uitwisselen tegen

persoon A ruilt x tegen y
Ik heb er zo'n spijt van dat ik mijn oude munten heb uitgewisseld tegen postzegels.

Dus Noord-Korea kan een uitwisseling hebben mét Zuid-Korea en dan een meesterspion uitwisselen tégen veertig krijgsgevangenen. Zie ook ruilen met / tegen / voor.

Er is een klein betekenisverschil.

vacature invullen

voor een niet-bezette arbeidsplaats een persoon aannemen of een profiel schrijven
Na het mislukken van de zoveelste sollicitatieronde werd besloten de vacature anders in te vullen.

vacature vervullen

voor een niet-bezette arbeidsplaats een persoon aannemen
De verhoogde werkdruk leidde ertoe dat de vacature versneld vervuld werd.

Invullen is soms iets specifieker. Vergelijk de twee woorden in de volgende zin: Wij kunnen volgend jaar twee vacatures vervullen, maar we willen die voorlopig toch invullen met uitzendkrachten.

Er is geen betekenisverschil.

Taalliefhebbers zullen altijd op zoek blijven naar verschillen tussen uitdrukkingen die hetzelfde betekenen. Maar bij dit woordpaar is die zoektocht zonder resultaat gebleven. Hier drie pogingen:

1.  Rooms-katholieken of zuiderlingen hebben een voorkeur voor op vakantie en noorderlingen voor met vakantie. Zie ook in de eerste plaats / op de eerste plaats.

Misschien was dit vroeger zo, maar het verschil is nu vervaagd.

2.  Op vakantie is eigenlijk fout: het is een contaminatie, een vermenging, van op reis en met vakantie.

Deze redenering is te gezocht. Ook al zou het een contaminatie zijn, dan nog ervaart nauwelijks iemand het als contaminatie. Bovendien zouden we dan ook andere, door niemand zo ervaren contaminaties moeten afkeuren, bijvoorbeeld veronderstellen uit vermoeden en onderstellen, of versturen uit verzenden en sturen of tussen de middag uit tussen de werktijden en omstreeks de middag.

3.  Met vakantie betekent eerder 'niet op het werk'. Dus u kunt met vakantie zijn of gaan, maar nog niet naar uw vakantiebestemming vertrokken zijn. Op vakantie betekent eerder 'op de vakantiebestemming'. Dus: Ik ben wel met vakantie, maar u kunt mij tot vrijdag nog bereiken; daarna ben ik echt op vakantie.

Maar dit onderscheid lijkt alleen nuttig voor werknemers die moeilijk los kunnen komen van hun werk, en dus snel echt op vakantie moeten.

Er is een klein betekenisverschil.

vanwege

reden, oorzaak; uit naam van, van de kant van, door
Wegomleiding vanwege werkzaamheden.
Deze commissie bevat twee afgevaardigden vanwege de schoolbesturen.

wegens

reden, oorzaak; om
Wegomleiding wegens werkzaamheden.
Maria en Jozef moesten naar Bethlehem wegens een bevel vanwege keizer Augustus.

Beide woorden geven een reden of oorzaak aan, en hebben ook nog een andere betekenis. Vanwege betekende oorspronkelijk 'van de kant van': een bevel vanwege de keizer. Beide betekenissen in één zin: Zij is afgevaardigd vanwege de sportfederaties vanwege haar bijzondere kwaliteiten. Deze door-betekenis voor vanwege komt echter zelden meer voor.

Wegens heeft ook nog een algemenere betekenis waarin de reden of oorzaak vervaagd is tot om: Hij werd geprezen wegens zijn grote inzet.

De woorden overlappen in betekenis, maar er is wel een klein verschil.

variant

een andere, licht afwijkende vorm

Huurkoop is een variant op kopen op afbetaling.

variatie

kleine verandering, (herhaling in) afwijkende vorm: afwisseling, meer concreet

In de muziek is het maken van variaties op bekende thema’s al een oud gebruik.

Op deze camping is te weinig variatie in het creativiteitsaanbod.

variëteit

verscheidenheid: afwisseling, meer abstract

De winkeliersvereniging zorgt in tal van kraampjes voor een grote variëteit in aanbod.

Het verschil kan ook uitgelegd worden met de verschillende niveaus in een onderverdeling of de ‘mate van verschil’. De lijn variëteit-variatie-variant is de lijn van abstract naar concreet, en van veel naar weinig verschil. Vergelijk:

De variëteit in plantensoorten op een gemiddeld weiland is de laatste decennia drastisch afgenomen.

De begroeiing hier vertoont niet zoveel variatie, voornamelijk gras.

Kijk, deze variant op de rosa belsamuca heeft mijn vader nog gekweekt.

O ja, er zijn nog twee varianten op deze woorden, die je alleen maar kunt gebruiken in de statistiek of de kleinkunst. Variantie is een statistische maat voor de mate waarin een reeks waarden variëren, bijvoorbeeld de rapportcijfers in een klas. En met variété duiden we een theatervoorstelling aan waarin liedjes en sketches elkaar afwisselen.

Tot slot nog in het eerste voorbeeld over huurkoop het eerste ‘op’. Is er verschil tussen een variant van en een variant op? Onze taal kent een grote variëteit in voorzetselverbindingen, met ook nog weer regionaal bepaalde variatie, vaak wel met betekenisverschil. Maar bij deze variant is dat lastig. Persoonlijk vind ik een variant van iets meer afwijkend van de oorspronkelijke vorm dan een variant op. Maar mocht je geen verschil zien, dan kan ik ook akkoord gaan met vrije variatie.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Beide varianten voor videojockey zijn juist. Er zijn meer afkortingen die een notatie als afkorting en als letteruitspraak kennen. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij beha / bh.

Er is een betekenisverschil.

de veer

elk van de pennen waarmee vogels zijn bedekt; spiraalvormige draad
Van een veer van een Vlaamse gaai kun je goed een pen maken.
De veren van deze matras piepen bij elke beweging die je maakt.

het veer

vaartuig dat een verbinding over een water onderhoudt
Alleen in de zomermaanden kun je hier met het veer naar de overkant varen.

Bij een aantal woorden geeft het lidwoord betekenisverschil. Voor andere min of meer bekende voorbeelden kijkt u bij de blik / het blik.

Er is een betekenisverschil en een verschil in combinatiemogelijkheden.

vegetariër

iemand die geen vlees eet
Na een film over de bio-industrie besloot onze dochter vegetariër te worden.

vegetarisch

zonder vlees; vegetariër zijnd
Dit restaurant heeft uitstekende vegetarische menu's.

Tegenwoordig wordt vegetarisch ook gebruikt in de betekenis 'vegetariër zijnd'. Dus kan iemand zeggen: Maaike is vegetarisch. Dit betekent uiteraard niet dat Maaike zelf plantaardig is. Evenzo gaat het te ver om bij drie vegetarische gasten aan drie geraamtes te denken.

Er is een betekenisverschil.

veilen

in het openbaar verkopen
U kunt uw huis ook laten veilen; het wordt dan verkocht aan de hoogste bieder.

vijlen

gladmaken, slijpen
Nagels kun je het best in één richting vijlen.

Dankzij dit onderscheid is de korte ei waarschijnlijker in de volgende zin: Tijdens haar laatste concert v..lde de popster haar extravagante nailartdesignnagels.

De variatie ei-ij kent meer woordparen. Voor andere struikelblokken kijkt u bij bereiden / berijden.

De woorden verschillen niet in betekenis, maar er is soms een licht stijlverschil.

veranderen

anders maken, anders worden, overgaan op iets anders

Hij heeft zijn hele tuin veranderd.

Plotseling veranderde de prinses in een heks.

Ik ben van mening veranderd.

wijzigen

veranderen; vaak meer formeel

De dienstregeling is gewijzigd.

Het bestemmingsplan is de laatste twintig jaar flink gewijzigd.

De woorden betekenen hetzelfde. In veel gevallen kan ook in een meer formele mededeling veranderen gebruikt worden: De dienstregeling is veranderd. Wel klinkt wijzigen heel vreemd in minder formeel taalgebruik. We zeggen niet:

Hij heeft zijn hele tuin gewijzigd.

Plotseling wijzigde de prinses in een heks.

Ik ben van mening gewijzigd.

Het woord wijzigen kan met en zonder zich worden gebruikt. Met zich wordt eerder opgeroepen dat de verandering spontaan plaatsvindt of dat de oorzaak er niet toe doet. Woordenboeken geven dan als voorbeeld:

De loop van de rivier heeft zich hier gewijzigd. (oorzaak onbekend)

De loop van de rivier is hier gewijzigd. (door het plan ‘meer ruimte voor water’)

Er is een betekenisverschil.

verantwoordelijkheid

de verplichting om rekenschap af te leggen over iets, het verantwoordelijk zijn voor iets
Het bestuur draagt de verantwoordelijkheid voor het gevoerde beleid.

verantwoording

het geven van rekenschap, het verantwoorden van iets
Het bestuur legt verantwoording af over het gevoerde beleid.

Verantwoordelijkheid komt van het bijvoeglijk naamwoord verantwoordelijk. U bent ergens verantwoordelijk voor. Een verantwoordelijkheid kunt u aanvaarden, afwijzen, dragen, nemen, opeisen of opnemen.

Verantwoording komt van het werkwoord verantwoorden: 'rekenschap geven van'. Verantwoording kunt u afleggen of geven. Als u ergens verantwoordelijk voor bent, kunt u ter verantwoording worden geroepen. Beide woorden in één zin: Omdat de openbare orde valt onder de verantwoordelijkheid van de burgemeester, heeft hij in dezen de plicht tot verantwoording.

Nog enkele voorbeelden:

• Hij kan ter verantwoording geroepen worden voor een misstap.
• Een verzetsgroep kan de verantwoordelijkheid opeisen voor een aanslag.
• Hij neemt de verantwoordelijkheid op zich. (die hij eerder nog niet had)
• Hij neemt de / zijn verantwoordelijkheid. (en trekt hieruit consequenties)
• Hij neemt iets voor zijn verantwoording. (en is bereid het te verdedigen)
• Hij werd ter verantwoording geroepen.

Verantwoordelijkheid wordt vaak gebruikt met werkwoorden die bij verantwoording horen, en andersom. Je krijgt dan contaminaties als verantwoordelijkheid afleggen in plaats van verantwoording afleggen of verantwoording nemen of dragen in plaats van verantwoordelijkheid dragen. Zie ook aansprakelijk / verantwoordelijk en onverantwoord / onverantwoordelijk.

Er is een betekenisverschil.

verbinding
contact, samenvoeging
Deze politieke partijen zijn een lijstverbinding aangegaan.

verbintenis

contract, overeenkomst, persoonlijke band
Ik heb met met mijn oude politieke partij geen enkele verbintenis meer.

Beide woorden in één zin: Het huwelijk is een verbintenis gebaseerd op een verbinding van het hart.

Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in gebruik.

verbonden aan

wijst op een formeel verband
Er zijn geen kosten verbonden aan deze aanvraag.

verbonden met

wijst meer algemeen op een verband of verbinding
Is Rotterdam-Zuid per metro rechtstreeks verbonden met Den Haag?

Omdat verbonden aan nogal formeel klinkt, wordt alleen met gebruikt wanneer het om een persoonlijke band gaat: Deze therapie heeft mij opnieuw verbonden met mijn ik. Dus Piet is verbonden aan dit instituut betekent dat Piet er een baan heeft. En Piet is verbonden met dit instituut geeft eerder een meer persoonlijke betrokkenheid aan.

Er is een betekenisverschil.

vergeetachtigheid

lichte vorm van geheugenverlies
Dementie begint vaak met vergeetachtigheid en concentratiestoornissen.

vergetelheid

het vergeten-zijn
Hij heeft met zijn prachtige boek de oude Twentse volkscultuur aan de vergetelheid ontrukt.

Er is geen betekenisverschil.

vergelijken bij

vergelijken met
Hoe was je derde bevalling vergeleken bij de andere twee?

vergelijken met

vergelijken bij
Als ik het vergelijk met de eerste twee, was deze makkelijker.

Vergelijken bij is iets ouderwetser, en komt ook minder vaak voor.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Oorspronkelijk was het vergevensgezind. Voor -gezind kwam een werkwoord, net als bij woorden op -waardig, zoals aanbevelenswaardig. Maar nu is het nog het enige woord op -gezind met een werkwoord. Kijk maar naar hervormingsgezind en opofferingsgezind. Met vergevingsgezind volgt u tegenwoordig dus gewoon de regel. Voor meer van zulke woordparen kijkt u bij aanbevelenswaardig / aanbevelingswaardig.

Er is een betekenisverschil.

verheugen in

met vreugde denken aan wat er is
Ik verheug mij in een goede gezondheid. (de gezondheid is er)

verheugen op

met vreugde denken aan wat gaat komen
Ik verheug mij op mijn vakantie. (de vakantie moet nog komen)

Er is een betekenisverschil.

vermeend

verondersteld (vaak ten onrechte)
Hij werd opgepakt wegens vermeend wapenbezit, maar werd een dag later al vrijgelaten.

vermoedelijk

waarschijnlijk, op grond van een vermoeden
De vermoedelijke dader bevindt zich nu in het buitenland.

verondersteld

als waar aangenomen, op basis van een veronderstelling
U moet ook belasting betalen over verondersteld rendement.

Het woord vermeend heeft in de betekenis 'ten onrechte verondersteld' een betekenis die voor verwarring kan zorgen. Het zou duidelijker zijn om vermeend alleen in de betekenis 'ten onrechte' te gebruiken. Dus de vermoedelijke massavernietigingswapens in Irak vóór de Irak-oorlog, en toen ze niet gevonden werden: de vermeende massavernietigingswapens in Irak. Maar dit onderscheid wordt niet algemeen gehanteerd. Wanneer u de betekenis 'en onrechte' bedoelt, zorg dan dat dit duidelijk blijkt uit de tekst, bijvoorbeeld: De vermeende dader moest worden vrijgesproken.