De woorden verschillen in betekenis.

astrologie                 

leer over de invloed van de hemellichamen op het leven van de mens

De astrologie is door al die vage horoscopen nogal in diskrediet geraakt.

astronomie               

sterrenkunde

In de astronomie is weer een nieuw raadsel opgedoken: een zwart gat dat eigenlijk niet kan bestaan.

Vroeger vielen astrologie en astronomie samen. Maar sinds de opkomst van de moderne wetenschappen (rond 1600) wordt er een duidelijk onderscheid gemaakt tussen astrologie 

als ideeënleer of geloof en astronomie als wetenschap. Er bestaat een discutabel ezelsbruggetje om de juiste betekenis toe te kennen aan de l van -logie en de n van -nomie. Bij de l gaat het om loze beweringen. Maar dat ezelsbruggetje kunt u beter niet gebruiken bij het verschil tussen psychologie en psychonomie (over de meer wiskundige modellen voor de studie van menselijk gedrag).

De woorden verschillen in betekenis.

astrologie                 

leer over de invloed van de hemellichamen op het leven van de mens

• De astrologie is door al die vage horoscopen nogal in diskrediet geraakt.

astronomie               

sterrenkunde

• In de astronomie is weer een nieuw raadsel opgedoken: een zwart gat dat eigenlijk niet kan bestaan. 

Vroeger vielen astrologie en astronomie samen. Maar sinds de opkomst van de moderne wetenschappen (rond 1600) wordt er een duidelijk onderscheid gemaakt tussen astrologie als ideeënleer of geloof en astronomie als wetenschap. Er bestaat een discutabel ezelsbruggetje om de juiste betekenis toe te kennen aan de l van -logie en de n van -nomie. Bij de l gaat het om loze beweringen. Maar dat ezelsbruggetje kunt u beter niet gebruiken bij het verschil tussen psychologie en psychonomie (over de meer wiskundige modellen voor de studie van menselijk gedrag).

De woorden verschillen subtiel in betekenis, en hebben beide ook nog een andere betekenis.

aureool          

stralenkrans rond het hoofd op afbeeldingen van Christus of heiligen; uitstraling (figuurlijk)

• Bij de kunstrestauratie in de kerk bleken de gouden aureolen niet origineel te zijn.
• Notarissen hebben altijd zo’n aureool van waardigheid en onkreukbaarheid om zich heen.

nimbus          

goudkleurige cirkel rond het hoofd op afbeeldingen van Christus of heiligen; regenwolk

• De nimbus wordt ook al aangetroffen op oude Egyptische wandschilderingen.
• Op de wolkenluchtschilderijen van Jan van Ruisdael zie je vaak de cumulonimbus, oftewel de stapelwolk.

Het woord aureool komt van corona aureola, ‘gouden krans’. En nimbus is het Latijnse woord voor ‘wolk’ of ‘stortbui’.

Bij de overeenkomstige betekenis, ‘afbeelding van licht rond het hoofd’, maken kenners wel onderscheid tussen aureool voor een lichtkrans, en nimbus voor een lichtschijf. Maar dit onderscheid is niet algemeen gangbaar.

Uit aureool als ‘stralenkrans’ kon zich gemakkelijk de figuurlijke betekenis ‘uitstraling’ ontwikkelen: de sfeer van aanzien of roem die om iemand hangt: Door inenting te blijven weigeren verschafte hij zich een aureool van onkwetsbaarheid.

Voor aureool wordt ook het woord halo gebruikt, maar dit woord heeft al een voldoende rijke betekenis als ‘lichtgevende ring rond zon of maan’ of ‘donkere kring rond tepel’. Gelukkig hoef ik de woordenschat niet te beregelen. Anders zou ik zeggen: voor ‘heiligenschijn’ doen we nimbus, voor de algemene ‘uitstraling’ doen we aureool, en halo is voor de kringen. En dan nimbus in de wolk-betekenis? Dat is dan een mooi meteorologisch woord voor het beschrijven van de prachtige diversiteit aan wolkenluchten.

Er is een klein betekenisverschil.

auteur

schrijver (met nadruk op het aspect 'geestelijk eigenaar' van het geschreven werk)
De auteur van dit boek is ten onrechte beticht van plagiaat.

schrijver

iemand die beroepsmatig schrijft
Wie zijn de schrijvers van deze nota?

Om het geestelijk eigendom te benadrukken, wordt soms bij een film of muziek ook gesproken over de auteur. Het aspect 'geestelijk eigendom' is goed te zien in de onmogelijkheid van de combinaties scenarioauteur en schrijversrecht. Het is scenarioschrijver, want zo iemand bewerkt het geestelijk eigendom van een ander. En het is auteursrecht, want schrijvers hebben geen rechten in juridische zin.

De woorden hebben dezelfde betekenis. Dus een van de twee lijkt overbodig. Maar een van de twee woorden heeft ook nog een andere betekenis.

authenciteit              

echtheid

Politici worden tegenwoordig steeds meer afgerekend op authenticiteit, en dan gaat het om jezelf zijn, en vooral ook om oprecht zijn.

authentiekheid         

nevenvorm van authenticiteit; originele staat

• Ik blijf moeite houden met de kerk omdat voor mij de authentiekheid van de Bijbel nooit is aangetoond.
• Deze renovatie heeft de authentiekheid van het pand geen geweld aangedaan.

Bij authenticiteit hoort het bijvoeglijk naamwoord authentiek. Daarmee wordt soms ook een ander zelfstandig naamwoord gevormd, met ‘-heid’, vandaar authentiekheid. Je zou dit als fout kunnen bestempelen of verwarrend, of ten minste als overbodig. Immers, de authentieke betekenis van authentiekheid is in authenticiteit voldoende duidelijk. Maar het intrigerende is dat authentiekheid er nog een bijzondere betekenis bij heeft gekregen: ‘in originele of oude staat’. Een mogelijke verklaring is dat authentiek ook de klanken van ‘antiek’ oproept, waardoor de betekenis ‘oud’ of ‘origineel’ kan opkomen. Hoe dan ook, als dit gebruik doorzet dan zien we hier een mooi voorbeeld van het principe van Von Humboldt; zie de inleiding op het Verwarwoordenboek. Dit principe zegt dat een taal streeft naar een een-op-een-relatie tussen woord en betekenis. Dus wanneer er twee woorden bestaan voor één betekenis, dan zal of een van de woorden verdwijnen of een van de woorden zal een andere betekenis krijgen. Eigenlijk een heel mooi woord, authentiekheid als uitstraling van een ‘zorgvuldig gerestaureerde antiekheid’.

Er is een betekenisverschil.

authenticatie

identiteitscontrole van de gebruiker van een computersysteem (via code, persoonlijke kennis of eigenschap)
Een bekende vraag tijdens authenticatie is: wat is de meisjesnaam van je moeder?

autorisatie

de toegangsrechten van de gebruiker van een computersysteem; vergunning; volmacht
In ons bedrijf kan alleen de systeembeheerder autorisaties toekennen aan gebruikers.

De woorden worden vaak door elkaar gebruikt, toch gaat het om verschillende concepten. Beide woorden in één zin: Na authenticatie vindt autorisatie plaats om na te gaan wat je wel en niet mag doen.

De woorden verschillen in betekenis.

authentiek                 

echt, oprecht, ‘jezelf zijn’

Zij had geen verborgen doel, haar verhaal klonk authentiek.

integer                        

eerlijk, betrouwbaar, onkreukbaar

Wie blijft er integer in het centrum van de macht?

Het verschil is eigenlijk heel duidelijk, het is het verschil tussen ‘echt’ en ‘eerlijk’. Toch is de verwarring goed te begrijpen, want als je niet eerlijk bent, wijk je af van de werkelijkheid, en ben je dus niet echt. Helaas zorgen personeelsmanagers en communicatietrainers vaak voor extra verwarring. Zij verbinden aan authentiek en integer allerlei concepten in een onontwarbaar kluwen van: jezelf zijn in consistent, consequent en voorspelbaar gedrag, met trouw aan je eigen waarden. Gelukkig is onze Belastingdienst duidelijker, met weer een iets ander onderscheid in De factuur moet authentiek en integer zijn. Keurig netjes wordt daarna uitgelegd: Zorg dat u kunt laten zien dat de factuur authentiek (werkelijk door u gestuurd) en integer (onveranderd) is. Maar in het gewone taalgebruik is het duidelijker om authentiek met ‘zijn’ te verbinden, en integer met ‘handelen’.

De woorden overlappen deels in betekenis, maar ook de overlap is niet helemaal volledig.

automatisch 

1. zelfwerkend, 2. zonder nadenken

Wifi gaat automatisch aan als je naar een nieuwe locatie rijdt.

Toen de chauffeur een hand opstak, zwaaide hij automatisch terug. 

vanzelf 

1. uit zichzelf, 2. vanzelfsprekend

Zo’n ontsteking gaat niet vanzelf over, helaas.

Mag ik ook mee? Vanzelf!

De woorden overlappen in de eerste betekenis. Ze betekenen dan beide: ‘zonder menselijk ingrijpen’ of ‘zonder hulp of invloed van buiten’. Ze kunnen in die betekenissen door elkaar worden gebruikt: Mijn nieuwe smartphone start, automatisch / vanzelf de drie laatst gebruikte apps op. 

Toch is er soms een subtiel verschil. Bij automatisch gaat het erom dat er na bijvoorbeeld een programmeeractie verder geen mens aan te pas komt, zoals bij de automatische piloot. Bij vanzelf ligt het accent op ‘eigen kracht’, zoals in Dat komt vanzelf wel weer goed. Daarom is de volgende zin ook heel betekenisvol: In ons ICT-bedrijf gaat alles automatisch maar niets vanzelf. Alles werkt volgens programma’s, maar dat heeft best wat moeite gekost.

Er is een betekenisverschil.

baan

weg zonder hindernissen
Op de Rijssenhoutse Baan komen geen stoplichten, maar rotondes.

laan

weg met aan beide kanten bomen
Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan.

 
pad

smalle weg (doorgaans buiten de stad)
Gisteren hebben we een heel eind gewandeld over het Pieterpad.

steeg

smalle weg in de stad (begrensd door muren)
Die smalle steegjes, daar zou ik ’s avonds nooit in durven.

straat

weg met plaveisel
In het centrum is altijd wel een straat opgebroken.

weg

strook grond geschikt voor verkeer
In allerijl werden de wegversperringen langs de boulevards verwijderd.

Er zijn uiteraard nog meer aanduidingen voor 'wegen': boulevard bijvoorbeeld, dat van bolwerk komt, en eerst 'wandelplaats rond vestingwallen' betekende en later 'brede straat in een stad of aan de zee'. En allee is een dure laan. Een huis aan de Herwijnenallee is lommerrijker en vooral ook duurder dan een huis aan de Herwijnenlaan.

Omdat er in de afgelopen eeuwen nogal wat is veranderd, maar de namen gelijk zijn bleven, vinden we nu paden in steden en banen met veel hindernissen. Veel van de verschillen lichten op wanneer woorden voor weg 'opnieuw' gecombineerd worden:

— fietsweg?
Nee, die strook is smaller dan de weg voor de auto’s.
Dus ook geen autopad.

— glijpad?
Nee, glijbaan; want het gaat om 'hindernisvrij'.

— straatversperring?
Nee, want het gaat om 'ongeschiktheid voor verkeer'.

— de allee der deugd?
Als dat zou kunnen ... Troost u: er is geen baan naar de hel.

Tot slot: is een rijbaan een rijstrook? Ja, maar een baan kan soms ook uit meer rijstroken bestaan. En heel verwarrend: een tweebaansweg met op elke baan vier rijstroken heet een achtbaansweg.

Deze woorden kunnen nauwelijks verward worden.

bakje

klein doorgaans rechthoekig opberg- of bewaarmateriaal met platte bodem, zónder deksel

Ik ben dol op bureauaccessoires, kijk eens naar dit zwartleren pennenbakje.

doosje

klein rechthoekig of ook rond bewaar- of opbergmateriaal met platte bodem, mét deksel; klein verpakkingsmateriaal

• Ach ja, dat bijouteriedoosje van oma, ik bewaar er paperclips in.
• Niemand heeft belangstelling voor mijn verzameling lucifersdoosjes!

Bij een bakje lijkt opbergen of opruimen belangrijker dan bewaren, en bij doosje is dat andersom. Een doosje oogt ook iets duurder dan een bakje, misschien omdat de bewaarfunctie belangrijker is. Het duidelijkste onderscheid is: doosje mét deksel en bakje zónder deksel. Maar terwijl u verder leest, mag u alvast één (verklaarbare) uitzondering bedenken. Eerst een korte spoedcursus opbergmateriaal-taal Het gaat om drie criteria: 1. materiaal, 2. vorm, 3. inhoud.

Naast bakje kennen we ook mandje (materiaal: buigzaam, oorspronkelijk vlechtwerk; vorm: meestal rond en met gebogen bodem). En voor een doosje voorziet onze taal ten minste in de volgende specificaties, hier in alfabetische volgorde met de duidelijkste criteria: 

blikje (materiaal: blik), bonbonnière (inhoud: zie het woord zelf; vorm: meestal rond), cassette (inhoud: video’s, bestek), buideltje (materiaal: doorlaatbaar; vorm: buigzaam; inhoud: kruiden, thee;), etui (materiaal: textiel, plastic; vorm: buigzaam; inhoud: schrijfgerei, gereedschap), kokertje (vorm: langwerpig, rond), kuipje (materiaal: plastic; vorm: rond of met ronde hoeken; inhoud: zuivelproduct); trommeltje (materiaal: blik; vorm: doorgaans rond; inhoud: koekjes, snoepjes en ook oude knopen etc.). Nee, het woord vlootje doet niet mee, want dat komt alleen voor in botervlootje (zie hiervoor kuipje). En een schrijn hoeft niet klein te zijn (materiaal: fraai bewerkt; inhoud: relikwieën, kostbaarheden).

Welk woord past niet in deze onderverdeling? Juist, een broodtrommeltje hoeft niet van blik te zijn, en is ook niet rond. Ja, maar dit is een verkleinwoord van ‘broodtrommel’. Die was oorspronkelijk wel van blik, met zo’n ‘kwartrond-scharnierend’ deksel.

En die uitzondering bij het criterium mét of zònder deksel? Dat is het afvalbakje op het aanrecht. Zo’n bakje met een deksel zou afvaldoosje moeten heten, maar dat klinkt te duur voor de visueel en olfactorisch onaantrekkelijke inhoud, en roept ook ten onechte eerst de bewaarfunctie op. Altijd weer die uitzonderingen! Zo intrigerend.

De woorden worden in de figuurlijke betekenis wel door elkaar gebruikt, maar er is een subtiel verschil.

band       

wat personen samenbindt: ‘om iets heen’

De band tussen broers en zussen is misschien wel de meest unieke relatie die er bestaat.

binding     

hoe personen gehecht zijn: ‘tussen’

Ik heb geen idee meer voor welke organisatie ik eigenlijk werk en voel geen binding meer met mijn werkgever.

Beide woorden hebben ook een letterlijke betekenis: band bij auto of rok, enz., en binding van atomen. Deze betekenissen van ‘samenvoeging’ zijn duidelijk. Maar samenvoegen kan op verschillende manieren. Je kunt verschillende elementen samenbinden met een band eromheen. Maar je kunt ze ook vasthechten aan elkaar, en dan gaat het om een (ver)binding. Je zou ook kunnen zeggen dat een band totaler is, er helemaal omheen, en dat een binding meer een aspect betreft waarin je je met een ander verbonden voelt.

Beide woorden in één zin: Als je bindingsangst hebt, dan ben je bang dat je de band met iemand als te knellend zult ervaren. Duidelijk zo, het onderscheid? Wat kies je dan in de volgende zinnen?

1. Als dirigent ervaar ik in het Concertgebouw echt een band/binding met het publiek.

2. Deze partij had vroeger een nauwe band/binding met de vakbond.

Een klein veldonderzoek gaf de volgende uitkomst. In 1. bestaat een lichte voorkeur voor binding. Een dirigent kan ook een band hebben met het orkest, bijvoorbeeld als hij al vaker dat concert heeft geleid. In 2. bestaat een voorkeur voor band, en dan liever nog het meervoud banden, omdat het hier gaat om concrete contacten. Dus ook zoiets subtiels als de concreetheid van de verbondenheid speelt een rol bij het onderscheid tussen band en binding. Benieuwd naar tegenvoorbeelden. Als je die opstuurt, en wij daar contact over hebben, dan krijgen we misschien ook een binding – nee, een band.

Er is een betekenisverschil.

bandeloos
losbandig
Hij leidde een bandeloos leven.

bandloos
zonder band
Zij droeg een jurk met bandloze taille.

Bij enkele woorden op -loos geeft de e betekenisverschil. Dit geldt niet alleen voor woorden eindigend op -loos, maar ook voor woorden die eindigen op -lijk. De vormen zonder e hebben doorgaans een letterlijke betekenis; de vormen met e hebben een meer figuurlijke betekenis. Zie ook:

• goddeloos / godloos
• nameloos / naamloos
• smakeloos / smaakloos
• stromeloos / stroomloos
• werkeloos / werkloos
• zinneloos / zinloos
• zorgeloos / zorgloos
• zouteloos / zoutloos

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Het gaat hier om een leenwoord uit het Indonesisch, waar de j toch iets anders klinkt dan de j van Jan. De spelling met d komt dichter bij de Javaanse uitspraak. Het woord betekent overigens: 'plotseling opkomend hoogwater in een rivier als gevolg van zware regens'; zeg maar een riviertsunami.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

Er is een betekenisverschil.

bankier
eigenaar van een bank, financiële dienstverlener (beroep)
Bij de salarissen van bankiers moet je ook de bonusregeling optellen.

bankierder
iemand die zijn eigen bankzaken regelt (privépersoon)
Regelmatig waarschuwt de politie bankierders voor internetfraude.

Er is een betekenisverschil.

bar
publieke drinkgelegenheid; hoge toonbank in café of kroeg
Een bar heeft vaker een moderner en strakker interieur dan een café of kroeg.
Er zaten drie mannen stilletjes aan de bar te drinken.

café
publieke drinkgelegenheid (vaak met mogelijkheid om iets te eten)
Ze noemen dit een bruin café, maar ik vind het meer een kroeg.

kroeg
publieke drinkgelegenheid (vaak met donkerder interieur)
Tegenover eetcafé De Eetage is nu café De Kroeg geopend.

De woorden verschillen vooral in wat je er behalve drankjes nog meer kunt bestellen. Ook is er soms verschil in sfeer of drankaanbod. Dat kun je zien aan onmogelijke combinaties: Je hebt geen eetbar maar wel een eetcafé. En voor een kopje thee of koffie ga je eerder naar een bar of een café dan naar een kroeg.

De woorden verschillen in betekenis, maar er is ook overlap ontstaan.

Bargoens   

oorspronkelijk: vooral Amsterdamse volkstaalvariant van randgroepen in de samenleving; onbegrijpelijke vaktaal

• Het Bargoens was niet alleen de taal van marktkramers en zigeuners, maar ook van criminelen.
• Wist je dat woorden als Mokum, bajes en gabber uit het Bargoens komen?
• ‘Elkaar circulaire feedback geven’, dat vind ik echt Bargoens van de sociale academies uit de jaren zeventig.

koeterwaals  

heel gebrekkig Nederlands, brabbeltaal, onbegrijpelijk taalgebruik

• Opa verstond niets van het koeterwaals van zijn kleindochter, maar toch konden ze samen goed spelen.
• De energiemaatschappij stuurde als antwoord een toelichting op de eindnota, maar het blijft koeterwaals voor mij.

Veel Bargoense woorden zijn afkomstig uit het Hebreeuws of Jiddisch (van ‘Jüdisch’, Joods-Duits). Bijvoorbeeld ‘gajes’ van ‘gojim’ voor ‘volk’ of ‘kassiewijle’ van ‘hasjeweine’ voor ‘doodgaan’. En uit het Bargoens komen ook volkse uitdrukkingen als ‘er schijt aan hebben’ of ‘tuig van de richel’.

Het is wel begrijpelijk dat er overlap in betekenis is ontstaan. Beide vormen van taalgebruik zijn onbegrijpelijk voor de buitenstaander. Maar bij Bargoens gaat het dan eerder om onbegrijpelijk jargon of vaktaal en bij koeterwaals om onbegrijpelijk taalgebruik in het algemeen.

Nog een lastig hoofdletterprobleempje. Bargoens krijgt als taalnaam een hoofdletter, net als Nederlands of Latijn. Maar een aanduiding die niet als echte taalnaam fungeert, krijgt een kleine letter, zoals in Dat was latijn voor mij. Dus zouden we een kleine letter moeten gebruiken voor de betekenis ‘onbegrijpelijke vaktaal’ zoals in: Voor mij is GSM 600-1800 bargoens. In onze spelling wordt bij Bargoens dit onderscheid niet gemaakt. Toch jammer. We hebben wel Latijn en latijn, maar geen Bargoens en bargoens.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

Enkele woorden van Griekse of Latijnse herkomst kennen een klassiek meervoud én een Nederlands meervoud. Een klassiek meervoud klinkt iets deftiger.

Soms zijn taalgebruikers zich er niet van bewust dat een woord van klassieke herkomst al in het meervoud staat, zoals bij musea. Ze zetten er dan ten onrechte nog een -s achter: musea’s. Andersom kan het ook: taalgebruikers gaan er soms van uit dat er een meervoudsvorm op -a bestaat, terwijl dat niet zo is. Er bestaan bijvoorbeeld geen platfora (maar wel platforms).

Daarom twee waarschuwingen:

1. Plak geen -’s achter Latijnse meervouden. De woorden musea’s en centra’s zijn fout.
2. Niet alle woorden op -um hebben een meervoud op -a. Er bestaan geen fotoalba.

De bekendste woorden met een klassiek en een Nederlands meervoud zijn de volgende:

• catalogi / catalogussen
• crises / crisissen
• data / datums
• doses / dosissen
• laboratoria / laboratoriums
• musea / museums
• sera / serums
• visa / visums

De woorden verschillen in betekenis.

basiliek                      

bouwvorm uit de Oudheid, eretitel voor kerkgebouw

De basiliek van Constantijn in Trier werd al vroeg in de middeleeuwen het paleis van de aartsbisschop.

kathedraal                

bisschopskerk 

De Dom van Utrecht is wel een kathedraal, maar geen basiliek.

Een basiliek (van het Griekse woord voor ‘koning’) was oorspronkelijk een rechthoekige bouwvorm met verhoogd middendeel en zuilengalerijen. Daar sprak de koning recht en werd handel gedreven. Een kathedraal is een kerk waar een bisschop zijn zetel, zijn ‘cathedra’ heeft. Aan een kathedraal werd soms de eretitel basiliek verleend, bijvoorbeeld als de kerk een belangrijke functie had als bedevaartsoord. 

Als u het verschil minder relevant vindt, kunt u in beide gevallen het woord dom (van het Latijnse ‘domus’, huis, gebruiken. Het woord wordt ook wel gelezen als afkorting van ‘Deo Optimo Maximo’. Dit betekent, ‘aan de grootste God gewijd’, maar dat zijn natuurlijk alle kerkgebouwen. Beide woorden in één zin: Nederland telt twee kathedrale basilieken, de Sint Jan in Den Bosch en de Sint Bavo in Haarlem.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Vroeger betekende het woord vooral 'onecht kind'; hierbij hoorde de uitspraak met een duidelijke aa. Nu betekent het vooral 'rasloze hond' en wordt de aa vaak afgevlakt tot de e van de.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

Er is een betekenisverschil.

bedrag
hoeveelheid geld
Je kunt een geldbedrag in cijfers en in woorden weergeven.

cijfer
symbool voor een hoeveelheid (0 tot en met 9), in bedragen, getallen en nummers
Mijn rekeningnummer bestaat nog uit zes cijfers.

getal
weergave van hoeveelheid
Het getal π is afgerond 3,14.

nummer
getal als volgnummer; identiteitsaanduiding
Weet jij het chassisnummer van je auto?

Een getal verhoudt zich tot een cijfer als een woord tot een letter. Een getal kan uit één cijfer bestaan, net zoals je woorden hebt van één letter: ergens de p in hebben;of uit cijfers met extra tekens: 1/2, net zoals p/a: 'per adres'. Een nummer kan ook andere symbolen dan cijfers bevatten: huisnummer 10a. En cijfer betekent ook 'beoordeling': Wat voor cijfer had jij voor Nederlands?

De woorden hebben een gedeelde betekenis, maar er is ook een verschil.

bedreiging

dreiging met geweld, gevaar

• Vrouw onder bedreiging van een mes van tas beroofd.
• Cybercriminaliteit kan een serieuze bedreiging zijn voor de continuïteit van uw bedrijfsvoering.

dreigement

dreiging met woorden

De moskee werd vorige week ontruimd na een dreigement per e-mail.

Het gaat bij beide woorden om dreiging, om bangmakerij. Maar het verschil is het verschil tussen woord en daad. Strikt genomen is dus alleen de uitroep Ik maak je dood een 

dreigement. Maar als er dan ook nog een mes wordt getrokken, is er sprake van een 

bedreiging.

Het woord bedreiging heeft ook de meer algemene betekenis van ‘gevaar’. Opmerkelijk is dat zelfs het woord ‘beloven’ een dreigement kan zijn: Als ik vrij kom, dan beloof ik je dat ik je weet te vinden. Onze taal kent nog een ander woord voor bangmakerij: intimidatie. Dat is bangmakerij met de bedoeling iemands gedrag te beïnvloeden: U kunt seksuele intimidatie op de werkvloer ook anoniem melden.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in gebruik en stijl.

beenderen

geraamte (vaak iets grotere botten)
Hier zijn vorig jaar de beenderen van twintig slachtoffers opgegraven.

botten

geraamte
Hij viel maar brak niets; hij heeft kennelijk sterke botten.

Met beenderen worden vaak iets grotere botten bedoeld. (Het woord been heeft ook de betekenis van onze onderste ledematen.) Daarom spreken we niet zo gauw over de beenderen van een kip. En beenderen wordt niet gebruikt in een culinaire context. We kluiven geen kippenbeenderen.

Ook lijkt er stijlverschil: beenderen is iets ouderwetser, iets plechtiger. Maar in andere gevallen kunnen beide woorden worden gebruikt: het klinkt niet bot wanneer je schrijft over het opgraven van botten van mensen.

Onze taal zit toch vreemd in elkaar. Woorden genoeg: geraamte, skelet, en ook nog karkas (geraamte van een kadaver, een dood dier). En zelfs nog een oud woord knook. En bij bot nog allerlei andere betekenissen: 'soort vis', 'soort worm', 'knop', 'stomp', 'ongevoelig' en zelfs 'robot'.

Maar toch geen duidelijk verschil tussen beenderen en botten. Het had zo makkelijk gekund: beenderen voor mensen, botten voor dieren. Dan maar niet.

Er is een klein betekenisverschil.

begeerte
hevig verlangen (ook negatief )
Begeerte is de moeder van alle onrust.

verlangen
iets heel graag willen
'Succes is krijgen wat je verlangt. Geluk is houden wat je hebt.'

De woorden verschillen in betekenis, en opgeven heeft nog andere betekenissen.

begeven                     

bezwijken

Moeten we nu echt al bang zijn dat deze dijk het gaat begeven?

opgeven                    

loslaten

Opgegeven als patiënt maar toch levend het hospice uit!

Vroeger betekende begeven ook ‘in de steek laten’, zoals te zien is in een uitspraak van de dichter-theoloog-musicus Coornhert uit de zestiende eeuw: Wat ik gaf is mij gebleven, wat ik vasthield heeft mij begeven. En we kennen van oudsher ook zich begeven met de betekenis ‘gaan’, zoals te zien is in het Wilhelmus, het veertiende couplet:

Tot God wilt u begeven,
zijn heilzaam woord neemt aan.

 

Het werkwoord opgeven kent nog een prachtige variatie aan betekenissen. Neem alleen al de gebiedende wijs Geef op! De volgende zin bevat nog drie verschillende betekenissen.

Mevrouw Jansen had al opgegeven dat ze de poedermelk had opgegeven maar toch heeft haar baby tot twee keer toe ook de moedermelk opgegeven.

Over zo’n rijke variatie kan ik niet anders dan hoog opgeven!