Dit Verwarwoordenboek is eigenlijk een ontwarwoordenboek. Het gaat om woordparen met een onduidelijk betekenisverschil, zoals afgunst / jaloezie en bloot / naakt. Om woorden met stijlverschil, zoals keuzen / keuzes en kooplieden / kooplui. En om woorden die niet echt verschillen: direct / gelijk / meteen. Het gaat om voorzetsels: gek op, gek met, gek van. Uiteraard gaat het ook om klassiekers als hun / hen, en spellingkwesties als friet / frites en tenslotte of ten slotte.
U kunt hier kiezen uit drie tekstjes vooraf: een taalfilosofische inleiding, een ‘creationistische’ beschouwing en een voorwoord. Nee, over het verschil tussen een inleiding en een voorwoord heb ik nooit een vraag gehad.
Er is een betekenisverschil.
verbinding
contact, samenvoeging
Deze politieke partijen zijn een lijstverbinding aangegaan.
verbintenis
contract, overeenkomst, persoonlijke band
Ik heb met met mijn oude politieke partij geen enkele verbintenis meer.
Beide woorden in één zin: Het huwelijk is een verbintenis gebaseerd op een verbinding van het hart.
Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in gebruik.
verbonden aan
wijst op een formeel verband
Er zijn geen kosten verbonden aan deze aanvraag.
verbonden met
wijst meer algemeen op een verband of verbinding
Is Rotterdam-Zuid per metro rechtstreeks verbonden met Den Haag?
Omdat verbonden aan nogal formeel klinkt, wordt alleen met gebruikt wanneer het om een persoonlijke band gaat: Deze therapie heeft mij opnieuw verbonden met mijn ik. Dus Piet is verbonden aan dit instituut betekent dat Piet er een baan heeft. En Piet is verbonden met dit instituut geeft eerder een meer persoonlijke betrokkenheid aan.
Er is een betekenisverschil.
vergeetachtigheid
lichte vorm van geheugenverlies
Dementie begint vaak met vergeetachtigheid en concentratiestoornissen.
vergetelheid
het vergeten-zijn
Hij heeft met zijn prachtige boek de oude Twentse volkscultuur aan de vergetelheid ontrukt.
Er is geen betekenisverschil.
vergelijken bij
vergelijken met
Hoe was je derde bevalling vergeleken bij de andere twee?
vergelijken met
vergelijken bij
Als ik het vergelijk met de eerste twee, was deze makkelijker.
Vergelijken bij is iets ouderwetser, en komt ook minder vaak voor.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.
Oorspronkelijk was het vergevensgezind. Voor -gezind kwam een werkwoord, net als bij woorden op -waardig, zoals aanbevelenswaardig. Maar nu is het nog het enige woord op -gezind met een werkwoord. Kijk maar naar hervormingsgezind en opofferingsgezind. Met vergevingsgezind volgt u tegenwoordig dus gewoon de regel. Voor meer van zulke woordparen kijkt u bij aanbevelenswaardig / aanbevelingswaardig.
Er is een betekenisverschil.
verheugen in
met vreugde denken aan wat er is
Ik verheug mij in een goede gezondheid. (de gezondheid is er)
verheugen op
met vreugde denken aan wat gaat komen
Ik verheug mij op mijn vakantie. (de vakantie moet nog komen)
De woorden worden door elkaar gebruikt maar verschillen wel in intensiteit, en soms ook subtiel in betekenis.
verlangen
heel graag willen, een grote behoefte aan iets hebben; eisen
wensen
graag willen
Zie voor het onderscheid met ‘hopen’ elders in het Verwarwoordenboek. Verlangen is doorgaans iets sterker dan wensen, en heeft nog een heel sterke betekenis in ‘eisen’.
Wensen lijkt soms iets concreter. Daarom ook spreken we eerder over woonwensen dan over woonverlangens. Ga ook eens na wat u zou antwoorden op de vragen Wat verlangt u? en Wat wenst u? Een verlangen komt eerder ‘diep van binnen’ uit en is ‘totaler’. Een verlangen lijkt meer affectief, en een wens meer cognitief. Een wens kun je vaak gemakkelijker concreet omschrijven.
De verschillen worden ook duidelijk uit het gebruik van deze woorden als zelfstandige naamwoorden in combinatie met een bijvoeglijk naamwoord, bijvoorbeeld seksuele verlangens en seksuele wensen. De geïnteresseerde lezer kan op internet makkelijk voorbeelden vinden.
Verlangen is al sterker dan wensen. Maar onze taal is extra behulpzaam bij het nog sterker uitdrukken van verlangens. Hier enkele voorbeelden, met stijgende intensiteit: begeren, hunkeren, snakken, smachten, popelen. En we kunnen zelfs naar ons lichaam verwijzen in ‘reikhalzen’ en ‘watertanden’. Dus, voor het uitdrukken van verlangen blijft er niets te wensen over.
Er is een betekenisverschil.
vermeend
verondersteld (vaak ten onrechte)
Hij werd opgepakt wegens vermeend wapenbezit, maar werd een dag later al vrijgelaten.
vermoedelijk
waarschijnlijk, op grond van een vermoeden
De vermoedelijke dader bevindt zich nu in het buitenland.
verondersteld
als waar aangenomen, op basis van een veronderstelling
U moet ook belasting betalen over verondersteld rendement.
Het woord vermeend heeft in de betekenis 'ten onrechte verondersteld' een betekenis die voor verwarring kan zorgen. Het zou duidelijker zijn om vermeend alleen in de betekenis 'ten onrechte' te gebruiken. Dus de vermoedelijke massavernietigingswapens in Irak vóór de Irak-oorlog, en toen ze niet gevonden werden: de vermeende massavernietigingswapens in Irak. Maar dit onderscheid wordt niet algemeen gehanteerd. Wanneer u de betekenis 'en onrechte' bedoelt, zorg dan dat dit duidelijk blijkt uit de tekst, bijvoorbeeld: De vermeende dader moest worden vrijgesproken.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.
Het is misschien een vermelding waard dat vermeldingswaard in gezaghebbende woordenboeken niet voorkomt. Maar dat is nog geen reden om dit woord niet te gebruiken. We eten immers toch ook wel eens iets wat niet in een kookboek staat. Ook vermeldenswaardig is goed. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aanbevelenswaardig / aanbevelingswaardig.
De woorden verschillen in betekenis.
denken dat iets (negatiefs) waarschijnlijk zo is
Ik had al zo’n donkerbruin vermoeden dat het mis zou gaan.
zich voorstellen dat iets het geval is; aanname op basis van redenering dat iets het geval is
Ik verkeerde in de veronderstelling dat jij de eerstvolgende stoptrein had genomen.
De veronderstelling dat de verdachten wel contact moesten hebben gehad, bleek onjuist.
In het alledaagse taalgebruik heeft vermoeden vaak betrekking op iets dat niet positief is. We zeggen niet Mijn vermoeden is dat ze gaan winnen. In zo’n geval gebruik je eerder verwachting. Maar wiskundigen denken daar anders over. Bij hen heet een stelling die nog niet bewezen is ook een vermoeden, bijvoorbeeld het vermoeden van Poincaré.
Een veronderstelling wordt vaak verward met hypothese. Dat is ook een beredeneerde aanname, maar dan wel een aanname op basis van een theorie, én een aanname die toetsbaar is. Gesteld dat je wilt onderzoeken of de middeleeuwse mens melancholieker is dan de huidige mens, dan mag je zo’n onderzoeksvraag een hypothese noemen als er een theorie is waar je die hypothese uit kunt afleiden, bijvoorbeeld een theorie over de negatieve invloed van godsdienst op geluksbeleving, of een theorie over de invloed van armoede op geluk. En, zelfs dan is de term hypothese nog niet echt toepasbaar. Want dan moet je ook nog kunnen aangeven hoe je die hypothese kunt bewijzen. Bijvoorbeeld door de gelaatsuitdrukking op middeleeuwse en hedendaagse schilderijen te vergelijken? Pas dus op met het zo geleerd klinkende hypothese, als je alleen maar een veronderstelling, of nog zwakker, een vermoeden hebt.
Er is een klein verschil in gebruik.
vervangen door
de plaats (laten) innemen van
De plantsoenendienst gaat hier wilgen vervangen door populieren.
vervangen
voor inruilen
U kunt uw oude mengkraan vervangen voor een thermostaatkraan.
En de loodgieter kan dan de mengkraan vervangen door een thermostaatkraan. Vervangen voor wordt soms als fout aangemerkt. Maar voor is te verdedigen wanneer het aspect 'vervangen door iets beters' een rol speelt.
De woorden betekenen hetzelfde, maar er lijkt soms een subtiel verschil in gebruik.
verwerkelijken
tot werkelijkheid maken, eerder: realiseren
Dit hoge aantal voorkeurstemmen zie ik als mandaat om mijn droom te verwerkelijken.
verwezenlijken
tot werkelijkheid doen komen, eerder: ontplooien
Het handboek ‘Word wie je bent’ helpt je om je verlangens en intenties te verwezenlijken.
De woorden betekenen beide dat iets werkelijkheid wordt. In de voorbeeldzinnen had ook het andere woord kunnen staan. Toch zien taalgebruikers soms een subtiel verschil. Bij verwerkelijken zou het dan eerder gaan om bijvoorbeeld een droom die werkelijkheid wordt, om iets dat je waar maakt in de praktijk. En verwezenlijken zou dan eerder betrekking hebben op ‘worden wie je eigenlijk bent’, met ‘wezen’ als een ander woord voor ‘zijn’. Toch spreken we eerder van het verwezenlijken dan van het verwerkelijken van een ideaal.
Het zou de duidelijkheid ten goede komen wanneer we verwerkelijken gebruiken voor het realiseren van iets, en verwezenlijken reserveren voor ‘zelfrealisatie’. Maar kennelijk vindt onze taal het niet nodig om hier een onderscheid te maken. Misschien omdat je jezelf ook verwezenlijkt als je jezelf verwerkelijkt?
Er is een klein betekenisverschil.
verzoek om
gedacht vanuit degene die verzoekt (ik wil zelf graag)
Het verzoek om schadevergoeding is niet ingewilligd.
verzoek tot
gericht tot de aangesprokene (ik wil graag dat u)
U kunt bij het volgende loket een verzoek tot uitschrijving doen.
Er is dus een subtiel verschil tussen een verzoek om vergoeding (ik wens de vergoeding) en een verzoek tot vergoeding (ik wens dat u die uitkeert), maar het resultaat is hopelijk hetzelfde.
Er is een betekenisverschil.
vijandelijk
van de vijand
Ze zeiden dat hij was omgekomen door vijandelijk vuur, maar niemand geloofde dat.
vijandig
zoals een vijand zich gedraagt
Hij keek mij aan met vijandige blik.
Beide woorden in één zin: De vijandelijke troepen hadden opdracht gekregen om zich niet vijandig te gedragen jegens de burgerbevolking.
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.
Enkele woorden van Griekse of Latijnse herkomst kennen een klassiek meervoud én een Nederlands meervoud. De klassieke meervouden klinken iets deftiger. Voor meer woordparen met een klassiek en een Nederlands meervoud kijkt u bij bases / basissen.
Er is een betekenisverschil.
vleien
naar de mond praten, de ijdelheid strelen
Ik voel me bijzonder gevleid door uw complimenten.
vlijen
voorzichtig neerleggen
Zij vlijde zich zonder schroom tegen hem aan.
De uitdrukking in het gevlij komen wordt vaak met een ei geschreven. Ten onrechte, maar wel begrijpelijk. Want de uitdrukking betekent: 'zich vlijen of plooien naar de wensen van een ander', en dat lijkt weer veel op gevlei. Beide woorden in één zin: De directeur was het gevlei beu van al die medewerkers die bij hem in het gevlij wilden komen.
De variatie ei-ij kent meer woordparen. Voor andere struikelblokken kijkt u bij bereiden / berijden.
De woorden overlappen deels, maar hebben ook een eigen betekenis.
snel vluchten, voorbijgaan
Men moet voor den vijand vlieden, wanneer men weet dat men overwonnen zal worden.
stromen, voorbijgaan
De waterplanten in het beekje wuifden in het vlietende water.
Het gaat hier om twee verouderde, meer literair-poëtische woorden: vlieden-vlood-gevloden en vlieten-vloot-gevloten. Wie gebruikt er nu nog gevloden, zoals in onze beroemde Statenvertaling: Ik roep Heer, in angst tot U gevloden? Of wie zingt nu nog een oud strijdlied: Het bloed voor ons gevloten, gaat in de zege niet teloor? De vorm gevloten vinden we trouwens nog wel terug als spelfout: De scheidsrechter had nog niet gevloten.
De overlappende betekenis ‘voorbijgaan’ vinden we terug in een gedicht van J.C. Bloem (met dank aan Rob Delvigne). Hier de eerste strofe uit zijn gedicht Insomnia:
Denkend aan de dood kan ik niet slapen,
En niet slapend denk ik aan de dood,
En het leven vliet gelijk het vlood,
En elk zijn is tot niet-zijn geschapen.
Over spelfouten gesproken: klopt dat wel die derde regel? Is vloot hier niet beter dan vlood? Gaat het hier om vlieden of om vlieten? De tekstbezorgers van Bloem kozen hier voor vlood. En zij hebben wel een punt. Want de dichter bedoelt hier, denk ik, dat het leven snel voorbijgaat, en dan denk je eerder aan vlieden (het ‘snelle’ van vluchten) dan aan het vlieten van het kalme vlietende water. Immers: Het leven vliedt als een schaduw heen. Zo kunnen we dankzij het lezen van Bloem ook nog een klein tempoverschil ervaren bij het woordpaar vlieden-vlieten in de betekenis ‘voorbijgaan’.
De woorden overlappen deels, maar hebben ook een eigen betekenis.
vlieden
snel vluchten, voorbijgaan
Men moet voor den vijand vlieden, wanneer men weet dat men overwonnen zal worden.
vlieten
stromen, voorbijgaan
De waterplanten in het beekje wuifden in het vlietende water.
Het gaat hier om twee verouderde, meer literair-poëtische woorden: vlieden-vlood-gevloden en vlieten-vloot-gevloten. Wie gebruikt er nu nog gevloden, zoals in onze beroemde Statenvertaling: Ik roep Heer, in angst tot U gevloden? Of wie zingt nu nog een oud strijdlied: Het bloed voor ons gevloten, gaat in de zege niet teloor? De vorm gevloten vinden we trouwens nog wel terug als spelfout: De scheidsrechter had nog niet gevloten.
De overlappende betekenis ‘voorbijgaan’ vinden we terug in een gedicht van J.C. Bloem (met dank aan Rob Delvigne). Hier de eerste strofe uit zijn gedicht Insomnia:
Denkend aan de dood kan ik niet slapen,
En niet slapend denk ik aan de dood,
En het leven vliet gelijk het vlood,
En elk zijn is tot niet-zijn geschapen.
Over spelfouten gesproken: klopt dat wel die derde regel? Is vloot hier niet beter dan vlood? Gaat het hier om vlieden of om vlieten? De tekstbezorgers van Bloem kozen hier voor vlood. En zij hebben wel een punt. Want de dichter bedoelt hier, denk ik, dat het leven snel voorbijgaat, en dan denk je eerder aan vlieden (het ‘snelle’ van vluchten) dan aan het vlieten van het kalme vlietende water. Immers: Het leven vliedt als een schaduw heen. Zo kunnen we dankzij het lezen van Bloem ook nog een klein tempoverschil ervaren bij het woordpaar vlieden-vlieten in de betekenis ‘voorbijgaan’.
De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is een subtiel verschil in betekenis.
dat wat voedt, met nadruk op ‘opnemen’
De voedingsmiddelenindustrie in China is de laatste jaren vaak in opspraak geweest.
dat wat tot voeding dient, met nadruk op ‘innemen’
Een plant heeft drie dingen nodig om voedsel te maken: licht, water en kooldioxide.
Voeding is dus voedsel dat daadwerkelijk wordt opgenomen door de ‘eter’. Vandaar dat je kunt zeggen: Sommige dieren eten wel veel voedsel maar er zit weinig voeding in. Het onderscheid wordt ook duidelijk wanneer we kijken naar woorden als voedselvergiftiging(vergiftiging door wat je inneemt) en voedselpakket (in te nemen voedsel). Daarom is het geen ‘voedingsvergiftiging’ of ‘voedingspakket’. Ook zeggen wij geen ‘voedselwaarde’ of ‘voedselbodem’, want hier gaat het juist om iets dat ‘opgenomen’ wordt, en niet alleen maar ‘ingenomen’.
Maar het verschil wordt lang niet altijd in de praktijk gebracht. Hoe heten die vitaminepilletjes? Is dat een voedselsupplement of een voedingssupplement? Die pilletjes zijn bedoeld om te weinig voeding te compenseren van mensen die misschien meer dan voldoende voedsel tot zich nemen Dus gaat het hier om een voedingssupplement. En wat zegt u, babyvoeding of babyvoedsel? Moedermelk noemen wij in elk geval babyvoeding. Bij deze vloeistof gaat het niet zozeer om ‘innemen’ maar om ‘opnemen’. Zo ook zeggen wij geen sondevoedsel maar sondevoeding. Maar wanneer wordt babyvoedsel nu babyvoedsel? Als zo’n baby ouder wordt en die gelei uit potjes eet, of een fijngehakt prakje, dan is het nog voeding. Maar zodra er tandjes komen en er echt gekauwd kan worden, ja dan moet de peuter werk verzetten om het voedsel in te nemen.
Nog een laatste voorbeeld. Is het voedselcentrum of voedingscentrum? Dat hangt ervan af. Als het gaat om een distributiecentrum waar daklozen terecht kunnen voor een maaltijd, dan is het voedselcentrum. Daar kunnen bezoekers – zie de definitie hierboven – dan ‘innemen’ ‘wat tot voeding dient’. Als het gaat om een voorlichtingscentrum voor gezond eten, is het voedingscentrum. Dan gaat het om ‘dat wat voedt’ en om wat het lichaam nodig heeft om ‘op te nemen’.
Er is een klein betekenisverschil.
over het voetlicht
duidelijk laten zien, laten uitkomen (vanaf het podium gedacht)
Je moet eerst eens nagaan hoe je je bezwaren het best over het voetlicht kunt brengen.
voor het voetlicht
belichten, onder de aandacht brengen (vanuit de zaal gedacht)
In al onze discussies zijn alleen zijn zwakke punten voor het voetlicht zijn gebracht.
Het verschil zit in de richting. In een toneelzaal met voetlichten op het podium om spelers of sprekers te belichten, kan men vanaf het podium iets duidelijk maken, maar men kan ook voor de zaal de aandacht op iets vestigen. De betekenissen lopen in elkaar over; immers, als je iets op een podium duidelijk laat zien, heb je het ook belicht.
De uitdrukking kan gecombineerd worden met brengen, halen, komen en treden, hoewel over het voetlicht halen wel iets vreemder klinkt dan voor het voetlicht halen.
Er is geen betekenisverschil.
De voorzetsels zijn vaak inwisselbaar: de voorbereiding op, tot, van, voor een sollicitatiegesprek. De voorzetsels van en op komen het meest voor. Voor is vaak minder welluidend omdat voorbereiding ook al voor bevat. Uiteraard kunnen vaste verbindingen altijd roet in het eten gooien. Het is zich voorbereiden op. Vandaar: Hoe bereid je je voor op een sollicitatiegesprek?
Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.
De vis voorn mag ook gespeld worden als voren. Tussen de r en de n is vaak een korte overgangsklank hoorbaar, net als tussen de l en de m. Maar 'mellek' en 'fillem' zijn weer niet juist.
Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.
Er is geen betekenisverschil.
onder voorwaarde
op voorwaarde
Zij zijn getrouwd onder huwelijkse voorwaarden.
op voorwaarde
onder voorwaarde
Ik doe het alleen op deze voorwaarde.
U kunt zowel onder als op huwelijkse voorwaarden getrouwd zijn. Er is wel gesuggereerd dat op vaker wijst naar de toekomst, zoals in het tweede voorbeeld. Maar daar is geen bewijs voor. Ook wordt wel gezegd dat bij 'geen enkele voorwaarde' alleen onder mogelijk is, maar dan worden er wel heel veel fouten gemaakt.
Nieuwsgierig naar de meest actuele blogs over verwarwoorden? Kijk verder op www.neerlandistiek.nl
