Er is een betekenisverschil.

opname

het opnemen, vooral van beeld of geluid
Voor kinderen is een opname in een ziekenhuis een ingrijpende gebeurtenis.
U kunt een opname bijwonen van uw favoriete tv-programma.

opneming

het opnemen, vooral van geld
In deze wet staat hoe opneming in psychiatrische ziekenhuizen is geregeld.
Bij geldopneming krijgt u rente tot de dag van de opneming.

Voor het opnemen in een ziekenhuis wordt in een juridische context meestal opneming gebruikt. Als het om geld gaat, is opname niet per se fout. En als het om het meterkastje gaat, zou je opname verwachten, maar hier is meteropneming gebruikelijker. Voor meer van deze woordparen kijkt u bij aanname / aanneming.

Er is een klein betekenisverschil.

oppervlak

buitenste of bovenste laag, oppervlakte
De regenwouden beslaan slechts zeven procent van het landoppervlak.

oppervlakte

grootte van het oppervlak, oppervlak
Een mooi chalet met een woonoppervlakte van 165 m2.

Oorspronkelijk was het onderscheid tussen deze woorden wiskundig zuiver: oppervlak voor het scheidingsvlak tussen object en omgeving, en oppervlakte voor de afmeting. Maar dit handige onderscheid tussen surface en area heeft het in de gewone omgangstaal niet gered. Tegenwoordig worden de woorden in elkaars betekenis gebruikt:

• Een mooi chalet met een woonoppervlak van 165 m2.
• Vreselijk hoe al die dode vissen langzaam naar de oppervlakte dreven!

Er kan een klein betekenisverschil optreden.

optimaal

zo goed mogelijk, goed
Alles was erop gericht om de overgang optimaal te laten verlopen.

zo optimaal mogelijk

zo goed mogelijk
Alles was erop gericht om de overgang zo optimaal mogelijk te laten verlopen.

Oorspronkelijk betekende optimaal 'zo goed mogelijk'. Bij deze betekenis is zo optimaal mogelijk nogal dubbelop. Maar optimaal is ook 'goed' gaan betekenen, en in die betekenis is zo optimaal mogelijk prima. We kunnen dan ook spreken van optimaler en meest optimaal.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

ordelijk         

geordend (tegenover ‘slordig’), netjes, rustig

• Een ordelijk huishouden draagt ook bij aan welzijn en gezondheid.
• De protestmarsen kenden een ordelijk verloop.

ordentelijk   

zoals het behoort, fatsoenlijk; behoorlijk, redelijk

• Nou, dit noem ik geen schikking waarin je ordentelijk afscheid van elkaar neemt.
• Ik had daar indertijd een heel ordentelijk inkomen.

Bij ordelijk gaat het om de betekenisaspecten ‘georganiseerd’, ‘rustig’, ‘regelmatig’. In de betekenis van ordentelijk ziet ook iets normatiefs: naar behoren, zoals je mag verwachten.

De betekenissen zijn redelijk duidelijk te onderscheiden. Maar toch is het goed te begrijpen dat er soms enige vervaging optreedt. Hoe vat u ordentelijk op in de volgende zin?

• De burgemeester zei dat er geen ongeregeldheden waren geweest en dat alles ordentelijk was verlopen.

Hier kun je ordentelijk opvatten als synoniem met ‘geen ongeregeldheden’, dus als ordelijk. Maar dan is de burgemeester wel wat wijdlopig. Dan toch ordentelijk in de betekenis ‘zoals het behoort te zijn’? Immers, als iets ‘volgens de orde’, dus ordelijk is, dan is het ook zoals het behoort te zijn, dus ordentelijk. Duidelijker is gelukkig de volgende uitspraak:

• Het debat mag dan wel ordelijk zijn verlopen, maar ik vond toch dat de deelnemers niet ordentelijk met elkaar omgingen.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

organigram

structuurschema van een organisatie
Puur uit verveling ruziën wij over 'organogram' of 'organigram'.

organogram

structuurschema van een organisatie; schematische beschrijving van de bouw en ligging van organen
Bij organogram denk ik zo aan organen; daarom kies ik voor organigram.

Beide vormen zijn juist. Op basis van de medische betekenis kreeg organogram een tweede betekenis: 'organisatieschema'.

En onder invloed van de i van organisatie werd vervolgens organigram populairder dan organogram. Maar wellicht denkt men in de medische wereld bij organogram nog eerder aan een schematische weergave van organen.

Er is een duidelijk betekenisverschil tussen deze bijzonder hevige stormen.

orkaan

een verhevigde tropische storm boven zee, met windkracht 12 of meer (meer dan 117 km per uur). De naamgeving verschilt per oceaan:

• Atlantische oceaan orkaan (ook Caribisch gebied)
• Indische oceaan cycloon
• Stille oceaan tyfoon

Op 6 september raasde de orkaan Irma over Sint Maarten, met verwoestende gevolgen.

Een cycloon in de buurt van Australië deed een tsunami ontstaan bij de Polynesische eilanden.

tornado

een slurf onder een onweersbui boven land, bestaande uit een zeer krachtig draaiende wervelwind die verwoestend de grond raakt

In Amerika, waar tornado’s het meest voorkomen, bestaan aparte clubs van tornadojagers met uiteraard fotowedstrijden.

Waarom staat in Utrecht de Dom los van de kerk? Dat komt door de tornado in de zomer van 1674.

Het volgende schema geeft de verschillen.

Welk woord kiest u in de volgende zinnen, orkaan of tornado?

1. Hij kan zo gloedvol grote zalen toespreken. Hij heeft een stem als een …
2. Ik kan heel goed de badkamer schoonmaken. Mijn vrouw noemt mij altijd de witte …
3. Het was een bliksembezoek om stemmen te winnen. Als een … raasde de politicus door het plaatsje.

In 1 lijkt orkaan gepaster. Die stem gaat niet als een slurf naar een deel in de zaal, maar bereikt de hele zaal. In 2 lijkt tornado gepaster. Een tornado is een slurf die de grond raakt, en in dit geval verwoestend is het voor het vuil. In 3 lijkt tornado ook gepaster. Die politicus trekt heel snel van groepje mensen naar groepje mensen.

In beeldspraak kan de verwoestende kracht van tornado dus verdwijnen. Andere aspecten lichten dan op, bijvoorbeeld ‘snelheid’ of ‘snelheid van boven naar beneden’. Zo kunnen ook achtbanen, auto’s, vliegtuigen en zeilboten de naam tornado krijgen. En tot slot, hoe heet een hele zwakke tornado in ons winderige vlakke land? Juist, een windhoos.

Er is een klein betekenisverschil.

overigens

bovendien, verder, tussen twee haakjes (vooral een aanduiding voor een terzijde)
Goed voorbeeld doet goed volgen, slecht voorbeeld overigens ook.

trouwens

bovendien, verder, daar komt nog bij, afgezien daarvan (vooral een aanduiding voor verandering van onderwerp)
Ik vind de prijs niet hoog voor zo’n concert. Trouwens, heb je gehoord dat de gitarist een vinger verloren heeft?

De woorden kunnen vaak zonder bezwaar door elkaar worden gebruikt. In het eerste voorbeeld had ook trouwens kunnen staan.

Wel is trouwens soms iets geschikter om aan te geven dat je over een ander onderwerp begint. Als in de eerste voorbeeldzin trouwens staat, verwacht je eerder dat de schrijver vervolgens doorgaat op de slechte voorbeelden.

Beide woorden in één slotzin van een brief: Ook voor overige informatie verwijzen wij u trouwens graag naar onze website, die wij overigens in de loop van het jaar volledig zullen vernieuwen. In deze zin zou in plaats van trouwens wel overigens kunnen staan; er wordt wel iets geïntroduceerd, de website, maar dat lijkt geen nieuw onderwerp. Wel krijg je dan twee keer overigens in een zin, en dat is niet fraai. In plaats van overigens had geen trouwens kunnen staan, want na deze (slot)zin volgt geen nieuwe informatie over de vernieuwing van de site.

Trouwens, je gebruikt na overigens eerst de persoonsvorm (Overigens is hij ...) en na trouwens eerst het onderwerp (Trouwens, hij is ...). Dit laatste gaat overigens alleen op als de zin na trouwens niet met een ander zinsdeel begint. De eerste zin uit deze alinea opent met trouwens omdat er een nieuw onderwerp wordt aangesneden. De tweede zin gaat daarop door met overigens omdat het een terzijde-opmerking is.

Er is een klein betekenisverschil.

overlijden                 

ophouden met leven: de overgang naar een andere toestand

Haar overlijden schokt ons diep, maar toch mogen we geloven dat de dood het einde niet is.

sterven

ophouden met leven: de overgang van leven naar dood

Al tijdens zijn sterven begon de ruzie over de erfenis.

Het ‘lijden’ in overlijden is niet het ‘lijden’ in ‘pijn lijden’, maar betekent van oorsprong ‘gaan’. Wij kennen deze betekenis nog in verleden week en in de verleden tijd (de voorbijgegane tijd). Overlijden was oorspronkelijk een eufemisme voor doodgaan, ‘overgaan naar een andere wereld’. Sterven betekent van oorsprong ‘stijf worden’. Deze betekenis kennen we nog in ‘star’ en ‘verstarren’. Het concreet-lichamelijk van sterven zien we ook in een meer algemene betekenis, zoals in Ik sterf van de kou of in het versterkende voorvoegsel: Het was daar stervensdruk.

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er zijn wel twee verschillen in betekenisaspect. Het eerste valt terug te voeren op het begrippenpaar lichaam-geest of lichaam-ziel. (Zie voor het verschil tussen ‘geest’ en ‘ziel’ elders in het Verwarwoordenboek.) Met sterven bedoelen we dan het lichamelijke ‘verstijven’. En met overlijden bedoelen we de overgang naar een andere werkelijkheid. Het tweede verschil valt terug te voeren op het onderscheid ‘gebeurtenis-proces’: sterven ziet op het proces en overlijden op de gebeurtenis. Dit verschil komt ook tot uitdrukking in woordcombinaties als 

stervensbegeleiding en overlijdensadvertentie. Op dit verschil valt ook terug te voeren dat we niet spreken over mijn gestorven moeder maar over mijn overleden moeder. Het gaat hier immers om de gebeurtenis.

Een algemener woord voor ‘ophouden met leven’ is doodgaan. Het verschil met sterven is ook elder behandeld in het Verwarwoordenboek. Hier kan nog worden toegevoegd, dat overlijden veel formeler is dan doodgaan, en niet gebruikt wordt bij planten en dieren.

Onze taal kent nog talrijke synoniemen voor doodgaan. Sommige daarvan dragen in de betekenis ook mee dat de doodsoorzaak onnatuurlijk is, en geven zelfs informatie over de aard van die onnatuurlijke oorzaak. Bijvoorbeeld sneuvelen (in de oorlog) of omkomen (van de honger). Ik ga niet in op het ‘morbide’ verzoek zo veel mogelijk synoniemen te geven van ‘doodgaan’. Neem alleen al de h: het hoekje omgaan, hemelen. Maar wel zie ik het onderwijskundig nut om de gebruikswijzen van al die synoniemen zo nauwkeurig mogelijk te omschrijven. Neem bijvoorbeeld sneuvelen als oorlogsmetafoor in de sport, of omkomen dat niet alleen hoort bij een gebrek maar ook bij een ongeluk. En laten we dan proberen leerlingen het verschil te laten beschrijven tussen omgekomen in de oorlog en gesneuveld in de oorlog. Zo kunnen ook uiterst droevige woorden ons gevoelig laten worden voor subtiele betekenisverschillen.

Er is een betekenisverschil.

overzicht over

een beeld van het geheel
Van hem kun je snel een overzicht over deze complexe materie krijgen.

overzicht van

een puntsgewijze ordening of samenvatting
Hier volgt een overzicht van al mijn activiteiten.