Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in spelling.

Gelet op de betekenis — 'stoffen door verdamping scheiden'; letterlijk: 'laten afdruipen' — heeft destilleren iets betere papieren. Want hier staat het Latijnse de, 'vanaf', voor de Latijnse druppel (stilla).Maar die e 'verkleurt' in gesproken taal naar de i; vandaar ook distilleren.

Er zijn meer woordparen waarbij een klein verschil in spelling geen betekenisverschil geeft. Voor een overzicht van deze woordparen kijkt u bij aambeeld / aanbeeld.

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is wel een klein betekenisverschil.

detective                   

misdaadverhaal, met accent op (politie)onderzoek naar de dader van
een moord

De verhalen over Sherlock Holmes en zijn assistent Watson vormden de inspiratiebron voor latere schrijvers van whodunits en speurder- en politieromans.

thriller                      

misdaadverhaal waarbij de dader vaak al bekend is, meestal met
meer spannende acties dan een detective

Vergeleken met de huidige misdaadseries zijn de thrillers van Alfred Hitchcock nu wel een beetje te ‘huiselijk’. 

Omdat een detective ook spannend is, is het wel begrijpelijk dat voor dit genre ook het woord thriller wordt gebruikt (van ‘to thrill’ voor  ‘opwinden’, ‘in vervoering brengen’). Soms wordt ook een ander onderscheid gemaakt: een detective zou dan Engels zijn, en een thriller Amerikaans (en een Krimi Duits). Maar voor de producties uit Scandinavië zijn dan weer geen aparte termen in omloop. En soms wordt ook gezegd dat een detective minder literair is dan een thriller, of dat juist een thriller eerder ‘gewone lectuur’ is. Maar aan het woordpaar ‘lectuur-literatuur’ waag ik me liever nog niet.

Er is een betekenisverschil.

dezer dagen

nu, onlangs
Alle molens staan dezer dagen in de zogeheten rouwstand, vanwege het overlijden van de dijkgraaf.

een dezer dagen

binnenkort
Als het goed is, krijg ik een dezer dagen bericht.

Soms wordt het onderscheid tussen 'onlangs' en 'binnenkort' ook gehanteerd bij eerdaags / eerstdaags. Maar eerdaags geldt als verkorte vorm van eerstdaags. Gebruik voor eerdaags dus liever enige dagen geleden of onlangs.

De woorden worden (in de haarmode) door elkaar gebruikt. Toch is er een klein verschil.

diadeem                    

koninklijke hoofdband, haarversiering

• Archeologen ontdekten een graf met een gouden diadeem en talrijke andere schatten.
• Een haarband is nu een beetje tuttig, maar een diadeem is helemaal in. Kijk maar naar prinses Kate.

tiara                          

pauselijke kroon, hoofdtooi

• De pauselijke tiara bestaat uit drie gouden kronen boven elkaar en twee wimpels.
• Uit onze bruidscollectie: een tiara in de vorm van een kam met fonkelende kristallen!

Het woord diadeem komt van een Grieks werkwoord dat ‘ombinden’ betekent. Het is een hoofdband, vaak met kostbare versieringen. De tiara was oorspronkelijk een met parels versierde Perzische tulband of koningsmuts. Beide woorden worden nu gebruikt voor hoofdtooi of haarversiering. Maar wanneer we kijken naar afbeeldingen in modeadvertenties, dan tekent zich ook hier een klein verschil af. Een diadeem is eerder een eenvoudiger haarversiering en een tiara eerder een rijkere hoofdtooi. Het verschil is trouwens ook vaak te zien aan de prijs.

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is soms een klein betekenisverschil.

dicht 

niet-open, waar niets in / bij / door kan

Hebben we de ramen wel dichtgedaan?

Veel winkels zijn hier tot 13.00 uur dicht.

gesloten 

niet-geopend, op slot

Hij is zo gesloten als een oester.

Veel winkels zijn hier gesloten, vandaar die nep-etalages.

Je zou kunnen zeggen dat gesloten vaak iets definitiever is dan dicht. Misschien komt dat doordat hier het werkwoord ‘sluiten’ wordt opgeroepen. Natuurlijk kan men van een winkel die dicht is ook zeggen dat die gesloten is, vooral als je merkt dat je je in de openingstijden hebt vergist. Maar toch kan het soms handig zijn om het verschil te maken tussen een definitieve sluiting (gesloten) en het dicht zijn buiten de openingstijden. Beide woorden in één zin? De deur zat wel dicht, maar was die ook gesloten? Dat schijnt bij sommige inbraakverzekeringen wel degelijk iets uit te maken.

In de uitleg zijn de woorden open en geopend gebruikt. Daarom nu direct ook maar het woordpaar open – geopend. Ja, ook hier eenzelfde soort verschil in sterkte, omdat bij geopend het werkwoord ‘openen’ wordt opgeroepen. Bij open gaat het om ‘niet-dicht’, maar geopend is eerder iets na een handeling van ‘openen’. Vergelijk:

Het restaurant is weer open. (na een vals bomalarm)

Het restaurant is weer geopend. (met een nieuwe formule)

Er is geen betekenisverschil, wel een klein verschil in gebruik.

dienen

moeten
U dient tijdig een afspraak te maken.

moeten

dienen
U moet tijdig een afspraak maken.

De woorden dienen en moeten zijn synoniem. Ze worden door elkaar gebruikt, en soms ook ter afwisseling: U dient zich een dag van tevoren aan te melden voor groepskorting. U moet dan wel direct het precieze aantal opgeven.

Toch is er een klein verschil in gebruik. Dienen is vaak iets minder dwingend, iets zachter, iets meer ambtelijk ook. Het wordt eerder geassocieerd met regels waaraan voldaan moet worden. Moeten is iets alledaagser en vaak ook iets directer. Wellicht horen we daarom op perrons: Reizigers moeten rekening houden met enige vertraging en niet Reizigers dienen rekening te houden met enige vertraging.

En, dienen en moeten hebben ook nog andere betekenissen: Wat moet je hebben? Sorry, waarmee kan ik u dienen? Kijkt u verder of een woordenboek u van advies kan dienen. Nou ja, dat moet u zelf ook maar weten.

Er is een klein betekenisverschil.

dieptepunt

laag (ste) punt (doorgaans negatief)
De Amsterdamse effectenbeurs heeft vrijdag een nieuw dieptepunt bereikt.

laagterecord

laagste punt (niet per se negatief)
In 2007 hadden de Eurolanden een begrotingstekort van 0,6%, een historisch laagterecord.

Meestal zijn de betekenissen uitwisselbaar. En soms is laagterecord een handig synoniem: de bedrijvigheid van de industrie is op een nieuw dieptepunt beland: de index staat nu twee punten onder het vorige laagterecord.

Er is geen betekenisverschil.

dikwijls

veelvuldig, herhaaldelijk
Dikwijls is niet vaker dan vaak.

vaak

veelvuldig, herhaaldelijk
Vaak ziek leidt dikwijls tot lang ziek.

Sommigen vinden dikwijls wat verouderd klinken, en vermijden het woord om die reden. En er zijn gevallen waarin je zou kunnen denken dat dikwijls meer op de tijdstippen slaat (op veel momenten) en vaak meer op het aantal keren (vele malen). Maar onze taal kent ook woordparen zonder betekenisverschil, en die woorden blijven vaak bestaan wanneer ze dikwijls voorkomen.

Er is geen betekenisverschil.

direct

dadelijk, onmiddellijk, terstond
U kunt direct beginnen en gelijk ook scholing krijgen.

gelijk

dadelijk, onmiddellijk, terstond, op dezelfde tijd
De wedstrijd begon gelijk goed; meteen een rode kaart en direct daarna een doelpunt.

meteen

dadelijk, onmiddellijk, terstond
U krijgt meteen 1000 rentepunten die u direct kunt gebruiken in de webshop.

Het woord gelijk is ook weleens weggezet als germanisme (gleich), maar die taalcritici hebben geen gelijk. De woorden zijn synoniem en betekenen 'zonder tijdsverloop aansluitend'. Wel is gelijk iets informeler, en in Vlaanderen minder gebruikelijk. Het woord direct heeft nog een andere betekenis: 'rechtstreeks'. Daarom moet een secretaresse duidelijker zijn dan: U kunt de directeur direct spreken. Ook het woord gelijk kan door een andere betekenis verwarrend werken, zoals de dirigent merkte die vroeg: Zullen we gelijk beginnen?

En, is er verschil tussen Ik doe het dadelijk en Ik doe het onmiddellijk? Zeker. Onmiddellijk is 'zonder ook maar het geringste uitstel', dus ogenblikkelijk, of onverwijld. Maar bij dadelijk mag u nog heel even iets anders doen, als het maar gauw gebeurt. En terstond is iets ouderwetser en formeler, net als aanstonds, en past wel goed bij onverwijld. En dan spreken we verder maar niet over op staande voet of per ommegaande, want u hebt nu al elf synoniemen voor een tijdsaanduiding die nog iets korter is dan weldra of zeer binnenkort.

Er is geen betekenisverschil.

dissertatie

wetenschappelijke verhandeling ter verkrijging van de graad van doctor
Een dissertatie is tegenwoordig geen garantie meer voor een academische carrière.

proefschrift

wetenschappelijke verhandeling ter verkrijging van de graad van doctor
Vraag hier uw offerte voor het drukken van proefschrift of dissertatie.

De woorden betekenen precies hetzelfde: '(doctoraats)thesis'. Wel klinkt dissertatie door de Latijnse oorsprong iets plechtiger; proefschrift is nu gebruikelijker. Soms lees je academisch proefschrift. Dit was vroeger misschien nuttig omdat proefschrift toen ook de meer algemene betekenis had van 'als proef geschreven verhandeling'. Maar tegenwoordig wordt het woord vooral gebruikt voor een universitair proefschrift. Academisch proefschrift is nu een pleonasme, net zoals ronde cirkel of witte sneeuw.

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

doch

tegenstelling (meer formeel)
Het beleid is streng doch rechtvaardig.

maar

tegenstelling
Er zijn prachtige oude en wat formele woorden om een tegenstelling uit te drukken: desniettegenstaande, niettemin, nochtans. Maar ik kies dan liever voor echter.

Een oude taalregel luidt dat je zinnen niet mag beginnen met maar (of en).Maar als de zin te lang wordt, is daar weinig op tegen.

Er is een betekenisverschil.

doctor

iemand die gepromoveerd is
Het is de vraag of dr. Vogel wel een doctorstitel had.

dokter

arts
Hoe dan ook, dr. Vogel werd bekend met zijn boek De kleine dokter.

Beide woorden in één zin: Als je promoveert in de geneeskunde word je als dokter doctor.

Er is een klein betekenisverschil.

de doek

stuk geweven stof voor een bepaald gebruik
Van deze katoenen doek maken we een kussensloop.

het doek

geweven stof; schilderdoek; zeildoek
Hij zette met enkele ruige streken een portret op het doek.

Bij een aantal woorden geeft het lidwoord betekenisverschil. Voor andere min of meer bekende voorbeelden kijkt u bij de blik / het blik.

Er is geen betekenisverschil.

doenbaar

uitvoerbaar, mogelijk
Ik heb maanden met die pijn rondgelopen. Het was lastig, maar doenbaar.

is te doen

uitvoerbaar
Het was een lange rit, maar het was te doen.

Een klein verschil kan zijn dat doenbaar soms de iets algemenere strekking heeft van 'mogelijk'.

De woorden verschillen niet in hun kernbetekenis. Wel is er door bijbetekenissen soms verschil in gebruik.

dof

niet glanzend, gedempt, futloos

Haar ogen stonden zo dof.

Doe aluminiumfolie met de doffe kant naar buiten als het om warm houden gaat.

mat

niet glanzend, krachteloos (‘afgemat’)

Haar ogen stonden zo mat.

Doe aluminiumfolie met de matte kant naar binnen als het om koel houden gaat.

Oorspronkelijk betekende dof ‘gevoelloos’. Het woord is verwant aan ‘doof’ (geen gevoel voor geluid). Het woord mat betekent eerder een verlies aan energie. Daarom zou je in de volgende zin eerder mat dan dof verwachten: De woorden kwamen dof over haar lippen.

En, zou u mat in de volgende zinnen vervangen door dof?

De verf is door de jaren heen mat geworden.

Met een matte dreun viel de enorme eik op het asfalt.

In de eerste zin zijn mat en dof beide mogelijk. Immers, dof betekent ook ‘niet glanzend’. Maar in de tweede zin is alleen maar doffe mogelijk, met de betekenis ‘gedempt’.

De woorden verschillen heel subtiel. Ook is onnozel ruimer in betekenis.

dom 

met weinig verstand, onwetend

• Met de formulering ‘Hij was een beetje dom’ won prinses Máxima de harten van de Nederlanders.
• Houd je maar niet van de domme. Je wist er alles van!

onnozel 

onervaren, naïef-dom; heel klein

• Hij sloeg met dat ouderwetse boerenpetje zo’n onnozel figuur.
• Ik vind het echt onnozel van jou om te denken dat de AEX niet belangrijk is. 
• Ach, van die taart eet ik maar een onnozel beetje.

Het woord onnozel betekende vroeger ‘onschuldig’. In de kerken werd vroeger de moord op de kinderen van Bethlehem herdacht op de dag van de Onnozele Kinderen. Nu is de kernbetekenis ‘onervaren’: Toen ik uit huis ging, was ik nog een onnozele puber. De betekenis ‘onervaren’ speelt ook een beetje mee in de tweede betekenis ‘naïef-dom’. Onnozel is niet dom vanwege onwetendheid of gebrek aan verstand, maar vanwege gebrek aan ervaring. Dom ben je door gebrek aan verstand en kennis. Onnozel ben je door gebrek aan ‘kennis van de wereld’.

Er is geen betekenisverschil, maar wel een verschil in gebruik.

dom

onverstandig, kortzichtig

Wat dom van me om daar niet aan te denken. Dat was de oplossing.

stom

onverstandig, onzinnig; zonder spraak
Wat stom van me om daar niet aan te denken. Wat ben ik een oen!

Zijn alleen die drie aapjes blind, doof en stom?

De woorden dom en stom zijn grotendeels elkaars synoniem. Maar dom heeft eerder te maken met een gebrek aan inzicht (het verstand), en stom lijkt iets emotioneler (uiting van gevoel). Stom heeft ook de betekenis 'zonder spraak': Stom is niet dom.

Er is een betekenisverschil.

donateur

iemand die ondersteuning geeft in de vorm van geld

Op middeleeuwse schilderijen zien we soms ook de donateur afgebeeld.

donor

iemand die een deel van het eigen lichaam weggeeft (orgaan, bloed, enz.)

Zij staat ingeschreven als donor voor eiceldonatie aan een wensmoeder.

Zowel een donateur als een donor doet een donatie. En een donorland? Dat kan zowel de schenkende als de ontvangende partij van hulpgoederen zijn. Dat laatste geval — bekend uit de politiek — is zo prachtig onlogisch! Zo'n land geeft ons in ruil voor ontwikkelingshulp een goed gevoel.

Er is een betekenisverschil.

donatie

schenking van geld, of bloed en organen
Het blijkt dat mensen die zelf een orgaan willen doneren ook een hoger bedrag aan 'donatie goede doelen' besteden.

dotatie

vaste subsidie, toelage (in Vlaanderen); bruidsschat
Een voorwaarde voor de dotatie is dat u aan een urencriterium moet voldoen.
In Vlaanderen gaan geregeld stemmen op om de dotatie aan de koning te verlagen.

De woorden hebben eenzelfde betekenis, maar hebben elk ook nog andere betekenissen.

donker          

waarin geen of weinig licht doordringt, weinig licht weerkaatsend; ongunstig, treurig, somber

• Jullie moeten voor het donker thuis zijn.
• Ik zie niet goed het verschil tussen oker en donkergeel.
• Als dit het startniveau is van deze klas, dan zie ik de toekomst donker in.

duister          

waarin geen of weinig licht doordringt; onzeker, onduidelijk

• Door die kleine raampjes blijft het gewoon een duister vertrek.
• Ik begrijp er niets van, het is mij volstrekt duister.

De woorden delen eenzelfde betekenis ‘waarin geen of weinig licht is’. Je zou dus verwachten dat in het eerste voorbeeld ook zou kunnen staan: Jullie moeten voor het duister zijn. Toch is dat niet zo. En ook is het niet stikduister of de kat knijpen in het duister. Je kunt wel zeggen dat deze zegswijzen zo zijn  ingeburgerd, maar dat betekent eigenlijk: ‘Ik weet niet hoe je het betekenisverschil kunt omschrijven.’

De woorden worden door elkaar gebruikt, vaak ook nog als het gaat om de toch afwijkende extra betekenissen naast ‘afwezigheid van licht’. Wat kies je in de volgende voorbeelden, donker of duister?

• Ik zie het … in.
• Ik heb een … vermoeden.

Het is Ik zie het donker in want het gaat om somberheid. En het is een duister vermoeden want het gaat hier om onzekerheid. Toch worden ook hier de woorden soms verwisseld. Ik heb zo’n ‘duisterbruin’ vermoeden dat een foutmelding hier niet helpt. Maar wat zou ik graag betekenisverschil handhaven! Onze taal zelf probeert dat ook dapper. Dan moeten wij toch een handje helpen? Kijk eens naar de volgende voorbeelden:

• tasten in het donker
• tasten in het duister

• Zijn ogen werden donker.
• Zijn ogen werden duister.

Bij tasten in het donker denk je toch eerder aan een spelletje op een kinderpartijtje of aan een ‘darkroom’. Maar bij tasten in het duister lijkt het eerder te gaan om ‘onzekerheid’. Als iemands ogen donker worden, komt vooral het beeld op van iemand met een sterke emotie (woede, verlangen, schaamte). Maar als iemands ogen duister worden, denk je dan niet eerder aan de noodzaak van een staaroperatie? Benieuwd of lezers van deze pagina enig licht zien in dit d…

Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in stijl.

doodgaan

overlijden
Dat was het jaar waarin mijn hond doodging.

sterven

overlijden, heengaan
De graankorrel moet sterven om vrucht te dragen.

Doodgaan en sterven betekenen beide dat het leven ten einde komt, maar sterven is iets formeler dan doodgaan. Doodgaan wordt eerder van dieren gezegd dan van mensen.

Er is een betekenisverschil.

dooien

ophouden met vriezen
Het kan vriezen en het kan dooien.

ontdooien

boven het vriespunt (laten) komen
Waarom zeggen we niet 'ontvriezen' in plaats van 'ontdooien'?

U kunt best ontvriezen gebruiken. Maar doe dat niet met het argument dat ontdooien eigenlijk 'invriezen' moet betekenen omdat ont- de betekenis 'verwijdering' heeft, zoals in ontbossen, ontdekken, onteigenen. Want ont- kan ook de betekenis 'beginnen te' hebben, zoals in ontbijten, ontbloten en ontbranden.

Er is geen betekenisverschil, wel een verschil in gebruik.

doolhof

labyrint
Mijn huwelijk is nog steeds zo als onze eerste ontmoetingsplaats: een glazen doolhof op een kermis.

labyrint

doolhof
Dit labyrint is een fysieke voorstelling van ieders spirituele weg.

Er wordt wel onderscheid gemaakt tussen een doolhof en een labyrint. In een doolhof is de weg minder belangrijk dan het doel, het vinden van de uitgang of het middelpunt met vaak een attractie. In een labyrint is het doel minder belangrijk dan de weg; als je het pad volgt, met alle verwarrende bochten, kom je vanzelf bij de uitgang.

Ook heeft labyrint vaker een meer filosofische bete kenis: de levensweg als labyrint. Vandaar dat we het leven liever als labyrint voorstellen dan als doolhof, waarin we maar wat ronddolen. Dit onderscheid heeft echter niet algemeen ingang gevonden.

O ja, de en het doolhof zijn beide juist. Er is wel verschil tussen de hof (de tuin) en het hof (onder meer 'binnenplaats' of 'plein', en ook 'koninklijke huishouding'). De doolhof lijkt iets juister, maar het doolhof komt veel vaker voor.

Er is een betekenisverschil.

door

door middel van, met (be)hulp van
Door via Parijs te vliegen konden we twee uur besparen.

via

langs, over
Geef voortaan uw meterstanden door via uw mobiel.

Soms wordt via ook gebruikt in de betekenis 'met (be)hulp van':

• Ik kreeg vakantiewerk via mijn oom.
• Iets ontdekken via analyse.

Zo krijgt via — via via, dus langs onduidelijke lijnen — een andere betekenis. Zo erg is dit niet: het is een mooie verkorting van met (be)hulp van of door middel van.

Er is geen betekenisverschil, de woorden zijn synoniem.

De eind-s en de tussen-s geven bij dagaanduidingen wel een heel klein verschil. Vergelijk hij komt donderdagavond (voor één keer) en hij komt donderdagsavonds (elke week).