menu
Inloggen
Online oefenen
  • Over schrijfwijzer
    • Over de auteur
    • Over het boek
    • Schrijfwijzer voor het onderwijs
  • Taalvragen
    • Top 33 taalvragen
    • Spellingkwesties
    • Verwarwoordenboek
    • Tekstanalyse
    • Vaktermen
    • Videocolleges
  • Schrijfwijzer online
  • Oefeningen

Inleiding Verwarwoordenboek

Dit Verwarwoordenboek is eigenlijk een ontwarwoordenboek. Het gaat om woordparen met een onduidelijk betekenisverschil, zoals afgunst / jaloezie en bloot / naakt. Om woorden met stijlverschil, zoals keuzen / keuzes en kooplieden / kooplui. En om woorden die niet echt verschillen: direct / gelijk / meteen. Het gaat om voorzetsels: gek op, gek met, gek van. Uiteraard gaat het ook om klassiekers als hun / hen, en spellingkwesties als friet / frites en tenslotte of ten slotte.

 

U kunt hier kiezen uit drie tekstjes vooraf: een taalfilosofische inleiding, een ‘creationistische’ beschouwing en een  voorwoord. Nee, over het verschil tussen een inleiding en een voorwoord heb ik nooit een vraag gehad.

Verwarwoordenboek

B
# a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w y z
# a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w y z

behoeven / hoeven

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.


Behoeven is iets formeler. Er zijn taalgebruikers die een zin als Zij hoeven dit niet te doen afkeuren met de opmerking dat alleen paarden hoeven hebben. Hier zou behoeven (be)horen te staan. Deze kritiek is te (ge)makkelijk. Zie ook:

  • behoren / horen
  • gemakkelijk / makkelijk
  • geraken / raken

behoren / horen

Er is geen betekenisverschil, het gaat om een verschil in stijl.

 

Beide vormen zijn goed. Behoren is iets formeler. Er zijn taalgebruikers die vinden dat je dat behoort niet niet hoort te schrijven. Maar daar (be)hoeft niemand zich iets van aan te trekken. Zonder be- leest het soms net iets (ge)makkelijker.

 

Voor meer van deze woordparen kijkt u bij behoeven / hoeven.

bekend, door / om / van

Er is een betekenisverschil.


bekend door
de oorzaak van het bekend zijn
Het verhaal uit het boek De Tweeling is bij de meeste mensen alleen bekend door de film.


bekend om
bekend door een opvallende eigenschap of prestatie
Hij staat bekend om zijn impulsief optreden.


bekend van
bekend door aanwezigheid in de media
Deze presentator is alleen bekend van het ontbijtnieuws.

 

Natuurlijk kan men ook zeggen dat een regisseur bekend is om zijn film, maar dan bedoelt men zijn prestatie.

beker / mok

De woorden worden vaak door elkaar gebruikt, maar kenners zien (soms) wel verschillen.
 
beker             
drinkgerei, vaak smal en hoog, meestal met oor       
Ik drink thee liever uit een beker met dubbele wand en oor; dan wordt die niet zo snel koud.
 
mok               
drinkgerei, vaak wijd en laag, meestal zonder oor 
In China drinkt men thee vaak uit porseleinen mokken, maar dan zijn de hoeveelheden kleiner dan in een beker.
 
Voor deze twee varianten van een behoorlijke kop (zonder schotel) vindt men op internet vaak dezelfde soorten afbeeldingen. Dus u moet niet gaan mokken wanneer uw gesprekspartner dit onderscheid niet hanteert. Bovendien spreek je ook van een wegwerpbeker als er geen kartonnen ‘aanvatsel’ is bijgeleverd. O ja, ‘mokken’ (een soort klanknabootsend neusophalen) heeft niets met drinkmokken te maken: je laat dan zien dat je boos of verongelijkt bent, maar dat je er niet over wilt praten. Er zijn ook taalgebruikers die vinden dat een mok altijd van porselein moet zijn, maar ook hierover heeft mokken geen zin. Er zijn voldoende plastic mokken in omloop die dan door anderen toch weer bekers genoemd worden. Een mok is doorgaans wel lager en wijder, en ook minder vaak cilindrisch dan een beker, die naar onderen doorgaans meer taps toeloopt.
 
Beker wordt ook gebruikt in de betekenis ‘wedstrijdbeker’ of bokaal; dat is een grote beker met een voet, en vaak met twee oren, zoals ook bij een kinderbeker. Maar bij een ‘bokaal’ heten die oren dan eerder handvaten of handvatten of handvatsels. En als je mok omdraait, krijg je een woord dat er in betekenis veel op lijkt: kom. Een ‘kom’ is eigenlijk een lagergelegen deel in het landschap of een deel van een bol of holte. De ‘bebouwde kom’ was dus vroeger een lagergelegen deel, en ‘holte’ zien we terug in bijvoorbeeld ‘schouderkom’. Naast ‘bokaal’ bestaat ook nog kelk, naar boven wijder uitlopend. En naast ‘mok’ en ‘kom’ bestaan ook nog kroes (vaak van metaal) en nap (met platte bodem).
 
Als ik theedrink, kan ik gelukkig alle varianten gebruiken. Ik neem een theebeker als ik mijn thee lang warm wil houden, een theemok als ik ook mijn handen wil warmen. Als ik Chinese thee probeer, dan heb ik van die prachtige porseleinen theekommetjes. Van mijn roestige oude emaillen theekroes heb ik geen afscheid willen nemen, maar voor wandelingen heb ik nu toch zo’n uitschuifbare rubberen theenap in mijn rugzak. En bijzondere losse thee bewaar ik in een fraai versierde theebokaal uit India. Die thee koop ik in een winkel waar je uit kleine plastic theekelkjes vers gezette thee kunt proeven. En voor Engelse thee gebruik ik wedgwood theekopjes. Maar dan leg ik eerst zo’n mooi klein kleedje op tafel, dat tot mijn verrassing ook theenap heet. En zo is taal altijd weer sterker dan welke poging tot onderscheiding dan ook.

bekeuring / boete

De woorden verschillen in betekenis.

 

bekeuring     

schriftelijke bevestiging van een overtreding

 

Met een gemene grijns schreef de parkeerwachter een bekeuring uit.

 

boete              

(geld)straf als gevolg van overtreding

 

Jij zou wel langzamer rijden als de boete afhankelijk was van je inkomen!

Vroeger moest de zwangere bruid samen met de bruidegom eerst in het openbaar boetedoen.

 

Het is wel begrijpelijk dat bekeuring en boete verward worden, want dat vaalgele papiertje met het proces-verbaal van de overtreding houdt in dat je een bepaald bedrag moet betalen. Maar toch kun je geen boete uitschrijven of bekeuring betalen. Het zijn twee subtiele voorbeeldjes van contaminatie waarover geen minnelijke schikking mogelijk is: het is een bekeuring uitschrijven en een boete opleggen/betalen.

 

O ja, er is nog een ander werkwoord boeten, in netten boeten (herstellen). Toch is dat geen ander werkwoord, want de betekenis is eigenlijk dezelfde: door een boete herstel je een misstap of een overtreding – of een scheur in een net.

beklag, doen / maken

Er is geen betekenisverschil.


beklag doen

een klacht indienen
De vrouw wilde alleen haar beklag doen omdat zij het niet eens was met de bekeuring.


beklag maken
een klacht indienen
Vandaag gaat mijn Belgische collega beklag maken over de arbitrage.

 

Zijn beklag doen komt veel meer voor, en sommigen zien in zijn beklag maken een anglicisme (to make a complaint). Maar in Vlaanderen is zijn beklag maken heel gebruikelijk.

belangstelling voor / interesse in / interesse voor

Er is geen betekenisverschil.

 

  • Pieter had belangstelling voor sterrenkunde.
  • Pieter had interesse in / voor sterrenkunde.


Kan belangstelling ook met in? Nee, dat wordt gezien als een contaminatie (vermenging) van interesse in en belangstelling voor. Merkwaardigerwijs wordt dit niet gezegd van interesse voor; dat zou evengoed een contaminatie kunnen zijn van interesse in en belangstelling voor. Hoe dan ook, belangstelling in staat niet zo in de belangstelling bij taalgebruikers die op hun woorden letten.

 

Dit terzijde: bij het werkwoord (zich) interesseren wordt het voorzetsel voor gebruikt, maar bij het bijvoeglijk naamwoord geïnteresseerd juist in. Vergelijk Pieter interesseert zich voor sterrenkunde en Pieter is geïnteresseerd in sterrenkunde.

beleving / belevenis / ervaring

De woorden verschillen in betekenis.

 

beleving         

manier waarop je iets ervaart

 

Rembrandt in virtual reality, dat is een heel andere beleving dan door een museum wandelen!

 

Haar scriptie ging over de wachtbeleving op Schiphol.

 

belevenis        

zintuiglijke ervaring, avontuur

 

In mijn eentje met drie kinderen een dag naar de Efteling, nou dat is een belevenis!

 

ervaring        

betekenisvolle beleving; vaardigheid

 

Op mijn eerste bergvakantie had ik een bijzondere ervaring over de nietigheid van het bestaan.

 

Gezocht: receptioniste met veel ervaring in de detailhandel

 

Het woord beleving heeft de meest algemene betekenis: hoe je iets waarneemt. Het verschil tussen belevenis en ervaring heeft vooral te maken met reflectie of interpretatie. Als je iets bijzonders meemaakt (een belevenis) en daaraan betekenis geeft, noem je het eerder een ervaring. Een voorbeeld, die ene volwassene met drie kinderen in de Efteling kan die dag gaan inzien dat hij ouder wordt, en kan dan bijvoorbeeld de ervaring krijgen dat het leven doorgaat in de kinderen. Beide woorden in één zin? Die eerste gasboring in Groningen was een hele belevenis, maar inmiddels zijn wij veel trieste ervaringen rijker.

 

Het woord ervaring heeft ook de betekenis van ‘kundigheid’ of ‘bedrevenheid’, met een speciaal voorzetsel. Je hebt ervaring in iets als je over kundigheid of kennis beschikt, zoals in het voorbeeld van de detailhandel. En je hebt ervaring met iets als het om de belevenis gaat, over dat wat je hebt meegemaakt: Wij hebben hele goede ervaringen met deze receptioniste.

 

Ach ja, nu nog even de horeca en het toerisme. Daar wordt het algemene beleving gebruikt in de betekenis belevenis: Ons dessertbuffet verrast door een chocoladefonteinbeleving. Fout? Ach, er gaat al zoveel fout in taal. Zullen we dit maar als voorbijgaande reclametaal beschouwen?

belofte / gelofte

Er is een betekenisverschil.

 

belofte
toezegging
Hij is zijn belofte niet nagekomen.


gelofte
religieus geïnspireerde belofte
De drie geloften van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid slaan op kerngegevens van het menselijk bestaan.


Belofte kan ook nog 'kans' of 'verwachting' betekenen: De takken verschrompelen wel, maar houden een belofte in van groei. Heel aardig is dat in het woord huwelijksbelofte (burgerlijk huwelijk) en huwelijksgelofte (kerkelijk huwelijk) de taal ook de scheiding van kerk en staat weerspiegelt.

ben aan het / zit te

Er is een klein betekenisverschil.


ben aan het geeft een activiteit aan (met voortgang of ontwikkeling)
Stil, ik ben aan het denken.


zit te geeft een activiteit aan (eerder een momentopname)
Ik zit te denken of we toch niet even langs moeten gaan.


De uitdrukkingen overlappen elkaar grotendeels. Maar zit te lijkt door het werkwoord zitten iets statischer. Daarom kan een fetser die onderweg zijn mobiel opneemt niet zeggen Ik zit te fetsen, maar wel Ik ben aan het fietsen. Ik zit te fietsen is wel weer goed in de sportschool.

benieuwd / nieuwsgierig

 

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is een klein verschil.

 

benieuwd      

‘graag iets willen weten’, belangstellend, geïnteresseerd

Na alles wat er gebeurd is, ben ik heel benieuwd of hij wel aanwezig zal zijn.

 

nieuwsgierig 

‘heel graag iets willen weten’, vaak uit eigen belang

Krijg ik pas morgen mijn cadeau? Ik ben zo nieuwsgierig!

 

Het gaat bij deze woorden om vier subtiele verschillen. 1. Nieuwsgierig is sterker dan benieuwd. 2. Nieuwsgierig is ook ‘meer dwingend’ en meer ‘uit eigen belang’, dan het neutralere benieuwd. 3. Ook kan nieuwsgierig een ongunstige bijbetekenis hebben, met het betekenisaspect ‘indiscreet’. 4. En er is nog een verschil. Nieuwsgierig is eerder een karaktertrek, en benieuwd ben je naar de afloop of uitkomst van iets. Al deze vier verschillen kunnen een rol spelen in het volgende dialoogje:

 

            Wat ben je toch altijd nieuwsgierig!
            Nee, ik ben gewoon benieuwd.

 

benodigd / noodzakelijk

Er is een klein betekenisverschil.


benodigd
wat nodig is (vanuit een behoefte)
Hier zijn de benodigde formulieren voor het aanvragen van de vergunning.


noodzakelijk
wat vereist, onontbeerlijk is
De stervoetballer stelde de noodzakelijke liesoperatie uit.


Soms is de grens tussen behoefte en noodzaak moeilijk te trekken. Benodigd is minder dwingend dan noodzakelijk. Vergelijk de voorbeelden. Het aanvragen van een vergunning is een vrije keuze, maar het ondergaan van een liesoperatie niet. Zie ook de volgende dialoog:


— Directrice van zorgcentrum: 'Graag wil ik met u spreken over de benodigde zorg voor uw moeder.'

— Dochter van bejaarde moeder: 'Wat zegt u? Benodigde zorg! Het is noodzakelijke zorg, want ze redt het niet alleen.'

beoefenen / uitoefenen

De woorden hebben deels dezelfde betekenis.

 

beoefenen

1. in praktijk brengen, zich geregeld met iets bezighouden
2. zich toeleggen op

 

  1. Op deze site willen wij mensen samenbrengen die de goochelkunst beoefenen.
  2. Je kunt authentiek zijn beoefenen als een deugd.

 

uitoefenen

1. in praktijk brengen, zich geregeld met iets bezighouden
2. van zich laten uitgaan

 

  1. Voor deze avond zijn alleen vrouwen uitgenodigd die zelfstandig een beroep uitoefenen.
  2. In een functie als deze kun je veel invloed uitoefenen.

 

Deels diezelfde betekenis, ‘in praktijk brengen’? Dat vraagt om een poging tot onderscheid. Waarom kan een van de volgende zinnen niet?

 

3a Regelmatig een sport beoefenen heeft allerlei voordelen.
3b Regelmatig een sport uitoefenen heeft allerlei voordelen.

 

4a Tussen China en Nederland bestaan grote verschillen in de beoefening van de geneeskunde.

4b Wat staat er precies in de wet over de uitoefening van de geneeskunde?

 

Zin 3b kan niet. In een oud Handwoordenboek van Synoniemen uit 1908 staat hiervoor een interessante verklaring. Bij de vorm met be- gaat het om een activiteit voor jezelf, en bij de vorm met uit- om een activiteit voor de buitenwereld. Maar, zult u vragen, waarom zijn dan bij ‘geneeskunde’ beide mogelijkheden goed? Dat komt doordat je geneeskunde kunt beoefenen als studie en ook kunt uitoefenen als beroep.

 

Zo’n onderscheid nodigt uit tot nadere studie. Waarom bestaan er wel sportbeoefenarenen geen sportuitoefenaren? En waarom is het geen kunstuitoefenaar maar kunstbeoefenaar? Ging het hier van oorsprong om activiteiten voor jezelf? En, als u een beroep hebt, noemt u zich dan een beroepsbeoefenaar of een beroepsuitoefenaar? Een sociaal gewenst antwoord is dan de vorm met uit-. Toch is de frequentie van de be-vorm vele malen hoger dan die van de uit-vorm. Als het onderscheid klopt, zou er dus in Nederland sociaal gezien nog wel wat te winnen zijn.

bereiden / berijden

Er is een betekenisverschil.


bereiden
klaarmaken (bereidde, heeft bereid)
Zij willen een vleesfestijn, en gaan op een groot vuur een koe bereiden!


berijden
rijden op (bereed, heeft bereden)
Ik reed langs de weilanden en zag een stier een koe berijden!


Nu klinken de woorden bereiden en berijden hetzelfde, maar vroeger klonk berijden als berieden, met een lange i-klank. De letter j, eigenlijk een i met een haaltje, werd vroeger ook gebruikt als verlengingsteken. Tja, onze spelling is even historisch als het wegenplan van een stad. Sommige bochten in de weg kun je alleen maar verklaren door te wijzen op een oud riviertje dat al lang is verdwenen.

 

Kunnen de woorden bereiden en berijden in één zin? Zij wilden op weg naar het vliegveld hun quads berijden om hun oude makker een warm welkom te bereiden.

 

Bijzonder lastig zijn geen peil op te trekken door de verwarring met pijl en boog, in het gevlij komen door de verwarring met vleien en weids door de verwarring met wijd.

 

De variatie ei-ij kent meer woordparen. Hier volgen nog enkele struikelblokken:

  • brei / brij
  • eiken / ijken
  • karwei / karwij
  • leiden / lijden
  • neigen / nijgen
  • peil / pijl
  • peiler / pijler
  • reizen / rijzen
  • steigeren / stijgen
  • steil / stijl
  • twijfelen / weifelen
  • uitweiden / uitwijden
  • veilen / vijlen
  • vleien / vlijen
  • weiden / wijden
  • zei / zij

bericht over/van

De betekenis verschilt heel subtiel.

 

bericht over  

mededeling waarbij vaak nog uitwerking volgt of verwacht wordt.

 

Heb jij al een bericht over de ouderavond gehad?

 

bericht van   

mededeling waarbij geen uitwerking nodig is.

 

Hij had vergeten om een bericht van verhindering te sturen.

 

Bij een bericht over de ouderavond staat er in het bericht zelf meer over de avond. Een bericht over verhindering is vreemd omdat je in zo’n bericht niet méér verwacht dan dat iemand verhinderd is. Het woordje van geeft al de inhoud van het bericht aan.

 

Als dit onderscheid klopt, dan is er verschil tussen de volgende zinnen.

 

Gisteren ontvingen wij bericht van zijn ziekte.

Gisteren ontvingen wij bericht over zijn ziekte.

 

Bij bericht van gaat het om het feit van de ziekte zelf. Bij bericht over gaat het over de ziekte én over nadere details. Nog een voorbeeld.

 

Je krijgt binnen een week bericht van plaatsing.

Je krijgt binnen een week bericht over plaatsing.

 

Bij bericht van gaat het om het feit dát je geplaatst bent. Bij bericht over verwacht je eerder nog wat meer informatie, bijvoorbeeld over datum en nadere voorwaarden. Is het onderscheid waterdicht? Nee, zo werkt het niet met taalsubtiliteiten. Wat heeft je voorkeur? (excuus voor de treurige inhoud)

 

Het bericht van zijn overlijden heeft ons diep geschokt.

Het bericht over zijn overlijden heeft ons diep geschokt.

 

De constructie met van komt op internet veel vaker voor dan die met over. Dat is in lijn met het dit onderscheid. Want het is een mededeling waarvan de inhoud al duidelijk is. Maar de voorkeur voor van kan ook ingegeven zijn door het over in overlijden, waarbij een extra over storend werkt. En tot slot, bericht van heeft ook nog de afzender-betekenis. Vergelijk van en voor in de volgende zin: Nee, we hebben over de ouderavond nog geen enkel bericht van de school ontvangen, wel een bericht over de vertrekkende directeur.

 

berouw / spijt

De woorden verschillen in betekenis.

 

berouw

droevig en pijnlijk besef iets verkeerds te hebben gedaan, én het verlangen voortaan beter te handelen

De verdachte bekende maar toonde geen berouw over wat hij zijn vrouw had aangedaan.

 

spijt

droevig besef dat iets ook anders had kunnen lopen

  • Het spijt me echt dat ik volgende week niet aanwezig kan zijn.
  • Ik had je daar niet alleen mee moeten laten. Het spijt me.

 

De woorden worden wel door elkaar gebruikt omdat de betekenis deels overlapt in ‘een droevig besef’ of ‘leedwezen’ (een oud woord voor ‘droefheid’). Maar er zijn twee duidelijke verschillen.

 

1. Berouw is veel intenser dan spijt. De volgende zin is heel vreemd: Ik heb er berouw over dat ik het niet eerder heb verteld. Hier is de misstap te klein voor berouw.

 

2. Berouw heeft altijd een moreel aspect. Dat zien we goed aan de uitdrukking: Berouw komt na de zonde. Hier kan geen spijt staan. Bij berouw hoort ook altijd het verlangen om beter te handelen. Er is nog een zwaardere variant van berouw, namelijk wroeging. Dat is een knagend berouw waarbij geen zicht is op een betere situatie.

 

Beide woorden in één zin? De verdachte toonde geen berouw en zelfs geen spijt over zijn alcoholische dollemansrit.

 

Het zou natuurlijk prachtig zijn als we het verschil tussen berouw en spijt ook echt aan iemands gezicht kunnen aflezen. Volgens sommige kunstkenners is het verschil goed te zien bij een bepaalde afbeelding van Adam en Eva (hieronder afgedrukt). Het is een onderdeel van het fresco ‘De verdrijving uit het paradijs’ van Masaccio, in de kapel van Brancacci in Florence. Wie heeft hier spijt en wie berouw? Hier lijkt Adam berouw te hebben en Eva spijt. Ik heel benieuwd of de lezers van deze tekst het verschil ook zien. En zo ja, waarin zit het verschil dan?

 

Afbeelding: Masaccio – Verdrijving uit het paradijs, ca. 1427 (fresco in Brancacci-kapel, Santa Maria del Carmine, Florence) (Flickr)

Afbeelding: Masaccio – Verdrijving uit het paradijs, ca. 1427

(fresco in Brancacci-kapel, Santa Maria del Carmine, Florence) (Flickr)

berustend / gelaten

De woorden verschillen nauwelijks in betekenis (en dat is jammer).

 

berustend                 

zich neerleggend bij, zich schikkend in het onvermijdelijke 

‘De corruptie hier ga ik niet oplossen’, sprak hij berustend. ‘Ik ben geen Don Quichot.’

 

gelaten                      

kalm, lijdzaam

Gelaten liet zij de vernederingen over zich heen komen.

 

De woorden worden ook wel door elkaar gebruikt. Maar er is een subtiel verschil. Met berustend geef je eerder aan dat je ‘rust’ neemt, dat je geen moeite wil doen om iets te veranderen. Dat is dus afzien van een activiteit. Met gelaten geef je eerder een innerlijke gesteldheid aan, waardoor je zonder verzet iets over je heen laat komen.

 

Toch is het jammer dat gelaten niet de betekenis heeft van het begrip gelatenheid dat centraal stond bij de middeleeuwse mystieke denker Meister Eckhart. In het boek

Gelatenheid in de kunst: Nijhoff, Braque, Kawabata (2018) heeft Gerard Visser hier prachtig over geschreven. Op pag. 425 schrijf hij over gelatenheid als: “het loslaten van het gefixeerd zijn op de dingen, ter wille van het zich verlaten op – zich inlaten  met – een openheid die de dingen zijn laat.”

 

Ik probeer gelaten wel eens in deze betekenis te gebruiken en te praktiseren, maar 

berustend moet ik nu zeggen dat ik het bij een paar pogingen heb gelaten.

berustend / gelaten

De woorden verschillen nauwelijks in betekenis (en dat is jammer).

 

berustend                 

zich neerleggend bij, zich schikkend in het onvermijdelijke 

‘De corruptie hier ga ik niet oplossen’, sprak hij berustend. ‘Ik ben geen Don Quichot.’

 

gelaten                      

kalm, lijdzaam

Gelaten liet zij de vernederingen over zich heen komen.

 

De woorden worden ook wel door elkaar gebruikt. Maar er is een subtiel verschil. Met berustend geef je eerder aan dat je ‘rust’ neemt, dat je geen moeite wil doen om iets te veranderen. Dat is dus afzien van een activiteit. Met gelaten geef je eerder een innerlijke gesteldheid aan, waardoor je zonder verzet iets over je heen laat komen.

 

Toch is het jammer dat gelaten niet de betekenis heeft van het begrip gelatenheid dat centraal stond bij de middeleeuwse mystieke denker Meister Eckhart. In het boek Gelatenheid in de kunst: Nijhoff, Braque, Kawabata (2018) heeft Gerard Visser hier prachtig over geschreven. Op pag. 425 schrijf hij over gelatenheid als: “het loslaten van het gefixeerd zijn op de dingen, ter wille van het zich verlaten op – zich inlaten  met – een openheid die de dingen zijn laat.”

 

Ik probeer gelaten wel eens in deze betekenis te gebruiken en te praktiseren, maar berustend moet ik nu zeggen dat ik het bij een paar pogingen heb gelaten.

beschrijven / omschrijven

De woorden verschillen in betekenisnuancering, en beschrijven is ook ruimer van betekenis.

 

beschrijven

in woorden weergeven

  • We beschrijven in deze handleiding hoe je papierklei kunt maken voor een papier-maché.
  • In ons behandelplan staat precies beschreven wat de vervolgstappen zijn.

 

omschrijven

bij benadering in woorden weergeven, proberen aan te duiden

  • Het milieu wordt omschreven als de biologische leefomgeving, ofwel alles om ons heen: grond, lucht en water.
  • In dit taalspel moeten de leerlingen voor klasgenoten een voorwerp omschrijven, maar mogen ze dat voorwerp zelf niet noemen.

 

Bij beschrijven speelt soms ook het aspect ‘opsomming’ een rol, zoals in boedelbeschrijving. En omschrijven betekent vaak dat er een definitie wordt gegeven, of een poging daartoe.

 

Het woord beschrijven kent ook nog een letterlijke betekenis en een bijzondere andere betekenis: ‘zich volgens een kromme lijn bewegen’:

 

  • Onderzoekers komen met een bijzonder soort papier dat je wel twintig keer kunt beschrijven.
  • De vogel, op zoek naar een prooi, beschreef grote kringen hoog in de lucht.

 

Het is niet verwonderlijk dat beschrijven en omschrijven worden verward. Want als je iets in woorden weergeeft (beschrijven), kan het voorkomen dat het minder precies gebeurt (omschrijven). Toch blijven er verschillen. De volgende voorbeelden kunnen dit verder verduidelijken. Welk woord kies je?

 

  • Op deze flora-site staan de meest voorkomende bermplanten beschreven / omschreven.
  • Kun je beschrijven / omschrijven hoe de inbreker eruit zag?

 

In het eerste voorbeeld heeft beschrijven de voorkeur. Het gaat om iets concreets, de bermplanten. Bij omschrijven lijkt het eerder te gaan om meer abstracte zaken. Het tweede voorbeeld lijkt een klein betekenisverschil te suggereren. Bij beschrijven kun je iets precies benoemen. Bij omschrijven is er meer onzekerheid. Daarom zeggen we ook niet bij benadering beschrijven maar bij benadering omschrijven. Het verschil tussen deze twee verwarwoorden lijkt nu voldoende helder omschreven, nee beschreven.

beslissen / besluiten

Er is een klein betekenisverschil.


beslissen
vaststellen wat er moet gebeuren of hoe het zit, de knoop doorhakken
De examencommissie heeft beslist dat de regeling op dit punt niet van kracht is.


besluiten
vaststellen wat er moet gebeuren, bepalen, concluderen
De examencommissie heeft besloten een verzoek in te dienen om de regeling te wijzigen.


De twee woorden overlappen grotendeels in betekenis. Beslissen betekent van oorsprong: 'een geschil bijleggen'. Vandaar ook: 'een knoop doorhakken'. We spreken over beslissingsbevoegdheid en niet over besluitingsbevoegdheid. In besluiten zit ook het woordje slot besloten; vaak gaat het om de uitkomst van een discussie. Vergelijk ook: Ik ben zeker niet dement, dus ben ik nog besluitvaardig. Maar ik durf geen knopen door te hakken, en ben dus niet zo beslisvaardig.

bestaan, in / uit

Er is een betekenisverschil.


bestaan in
inhouden, omvatten
Zijn bijdrage aan dit project bestond in stimulerend aanwezig zijn.


bestaan uit
samengesteld zijn uit
Dit project bestaat uit vijf deelprojecten.


Echte taalliefhebbers — nee geen taalzifters (dat zijn taalgebruikers die altijd over taalverloedering zeuren) — echte taalliefhebbers dus, discussiëren over in en uit in de volgende zin: Mijn taak bestaat eruit / erin dat ik de mensen ontvang, de jassen aanneem, en de stoelen wijs.

 

Dit moet in zijn, want het gaat om de inhoud van de taak.

Nee, het moet uit zijn, want hier wordt beschreven hoe de taak is samen gesteld uit onderdelen. Inderdaad, beide mogelijkheden zijn juist.

betreffende / desbetreffende

Er is geen betekenisverschil.

 

betreffende

bedoelde, waarover het gaat
Aan de betreffende medewerkers is het meegedeeld.

 

desbetreffende

bedoelde, waarover het gaat
Morgen zullen de desbetreffende stukken worden verzonden.

 

Beide woorden zijn juist. Het woord betreffende was vroeger alleen een voorzetsel of een vorm van het werkwoord betreffen: De opmerkingen betreffende deze kwestie. Het woordje des in desbetreffend betekent: 'datgene waarnaar verwezen wordt'.

 

Vandaar dat betreffend als minder juist werd bestempeld, en zelfs als germanisme is betiteld. Maar in feite is desbetreffend dubbelop, want betreffend heeft zelf ook al de verwijsfunctie. Er is dus niets tegen de betreffende stukken. Kijk voor meer over des hierna bij deskundige / kundige.

betreft, wat (...) / voor wat (...)

Er is geen betekenisverschil.


Betreft heeft de betekenis 'over, met betrekking tot, ter zake van'.
Vergelijk de volgende vier zinnen:

  • Wat gaat jou te ver wat betreft lichaamsversiering?
  • Wat de vakantie betreft zou ik me niet zo’n zorgen maken.
  • Wij zijn voor wat betreft testdata gebonden aan strenge regels.
  • Voor wat de vergadering betreft heb ik nog wat op te merken.

 

Alle zinnen zijn goed. Van oorsprong omsloten de woorden wat en betreft datgene wat het betrof. Ze waren een soort 'omzetsels'. Vroeger was het wat de taal betreft, net zoals wat de taal aangaat.

 

Maar wat betreft is nu algemeen aanvaard als variant van het stijve betreffende, en fungeert dan als 'voorzetsel'. En bovendien komen bepaalde woordjes er toch al tussen: je zegt niet wat betreft dat, maar wat dat betreft.


De constructie (voor) wat betreft werd ook wel gezien als een te letterlijke vertaling van het Franse pour ce qui concerne, en werd daarom als gallicisme afgekeurd. Maar bewijzen voor de Franse oorsprong zijn moeilijk te leveren. Kennelijk willen taalgebruikers het zo vreemde voorzetsel wat betreft beginnen met een echt voorzetsel, net zoals met betrekking tot.


De betreft-variatie kunt u ook inzetten om de leesbaarheid en het ritme van de zin te verbeteren. Vergelijk:

  • Er is veel kritiek op dit plan wat betreft de aanvullende maatregelen en de uitzonderingsgevallen.
  • Er is veel kritiek op dit plan voor wat de aanvullende maatregelen en de uitzonderingsgevallen betreft.

betrokken, bij / in / op

Er is een betekenisverschil.

 

betrokken bij

te maken hebbend met
Hij was betrokken bij een aanrijding.

 

betrokken in
in verband gebracht met
Ook ambtenaren van deze gemeente zijn betrokken in een corruptieaffaire.


betrokken op
gericht op, begaan met
Veel ouders zijn maar weinig betrokken op de school van hun kinderen.


Het voorzetsel bij heeft hier de meest algemene betekenis. Dit voorzetsel wordt ook gebruikt voor de betekenissen in en op, vooral als die betekenis niet sterk op de voorgrond treedt. Daarom is in het laatste voorbeeld bij niet echt fout. Wel vreemd klinkt in in de betekenis van bij: Hij is betrokken in een verkeersongeval. Als u sterk betrokken bent op een goed voorzetselonderscheid schrijft u zoiets niet.

beurs / portemonnee

De woorden verschillen in betekenis.

 

beurs                         

geldzakje, meestal van stof, halfrond, zonder vakjes

 

Het is niet zo handig om je bankpasje in een beurs te bewaren.

 

portemonnee        

mini-geldtasje, meestal van leer, rechthoekig, met vakjes

 

Al die zogenaamd gunstige regelingen, je merkt er weinig van in je portemonnee.

 

 

En het verschil met portefeuille? Voor degenen die Frans kunnen, is dat gemakkelijk. Portemonnee komt van ‘porter monnaie’, dus ‘geldhouder’. En in portefeuille zit het woord voor papieren. Dus een portefeuille is voor belangrijke papieren en voor papiergeld. En, heel apart, het betekent zelfs ‘departement’, als je minister zonder portefeuille bent. Trouwens, ook van beurs zijn niet alle betekenissen behandeld. Het betekent ook: plaats waar gehandeld wordt (effectenbeurs, boekenbeurs) of schachtje in een pees. En je kunt het ook nog zijn op de plaats waar je een blauwe plek hebt.

« Vorige1234Volgende »
Banner

Verwarwoordenblog

Nieuwsgierig naar de meest actuele blogs over verwarwoorden? Kijk verder op www.neerlandistiek.nl

 

 

Contact


Uitgeverij Boom
Prinsengracht 747
1017 JX Amsterdam
info@schrijfwijzer.nl
088-0301000

Jan Renkema

www.janrenkema.nl
© 2009 - 2025 Boom uitgevers Amsterdam • Privacy policy • Algemene voorwaarden
 
Vorige
Volgende
1 van 1 resultaten.