Columns

Op mijn werk zit de marketingafdeling in één ruimte samen met de salesafdeling. Ideaal, want zo hoor je het meteen als er nieuws is over (nieuwe) klanten. Een bijkomend voordeel is dat ik omringd word door enkele stereotypische salesmannen, die graag overdrijven en regelmatig prachtige verhalen vertellen. Zo ook een tijdje terug, toen mijn collega een gedramatiseerd verhaal vertelde over iets waar hij elders lucht van had gekregen. "Nou," zei hij met een ernstige blik in zijn ogen, "Het was echt huilen met de kraan open."

De decembermaand is niet alleen de afsluiting van 2015, maar ook van alles wat er in dat jaar is gebeurd; van al het goede, maar ook van het kwade. Vandaar ook dat de laatste weken van het jaar vaak ook bol staan van de jaarafsluitingen, overzichten en verkiezingen. Opvallend is dat bij een deel van deze verkiezingen de eerste plaats een twijfelachtige – zo niet negatieve – eer is. Maar hoe negatief is negatief eigenlijk?

Toen koningin Juliana bij een staatsbanket een gast een vingerbakje zag leegdrinken, deed ze hetzelfde om hem op zijn gemak te stellen. Daarmee liet ze zien dat ze liever brak met een regel (een vingerkommetje is bedoeld om je vingers schoon te maken na het eten van garnalen) om een hoger doel te dienen (breng je gasten niet in verlegenheid). Zo invoelend zijn professionele tekstschrijvers meestal niet voor hun lezers. Ze houden zich angstvallig aan de taaletiquette, ook aan de regels die veel lezers niet eens kennen. Maar is dat altijd het beste?

Vergelijkingen komen niet zomaar tot stand. Ze zijn gebaseerd op overeenkomsten, de ene keer weloverwogen en overduidelijk, de andere keer ietwat vergezocht of zelfs onvindbaar. Een tijdje terug kwamen tijdens een gesprek worstvingers ter sprake. Een begrijpelijke samenstelling, je kunt je de gebraden sausijsjes prima voorstellen. Iets later viel echter het woord adamsappel, wat ik, letterlijk en figuurlijk, minder zag zitten. En toen ging mijn groente-, tuin- en fruitfantasie overuren maken.

`Buurvrouw, wilt u even voor mij de telefoon overnemen?’
De buurman staat aan de voordeur en reikt mij zijn mobiele telefoon aan.
Ik weet al wat er aan de hand is en zucht. 
Niet tegen hem, maar alvast voor het telefoongesprek wat er nu gaat komen.

Verwante talen zijn vaak voor een groot deel van elkaar af te leiden; daar hoef je geen talenknobbel te hebben (al is het natuurlijk wel verdomd handig). Als je Frans kunt lezen, kom je vaak ook een heel eind met een Spaanse of Italiaanse tekst. Natuurlijk ken je niet elk woord, maar meestal kun je wel de strekking van het verhaal begrijpen. Hetzelfde geldt voor Nederlands en Duits, of bijvoorbeeld Engels. Dit komt doordat veel woorden redelijk overeenkomen: animal is ‘dier’ in het Engels en Frans, en ook het Italiaans kun je daaruit wel afleiden (animale).

Op een mooie nazomerdag zit ik op een terrasje. Aan het tafeltje naast me zitten twee mannen druk te praten. Een jongen met een dienblad, een notitieboekje en een pen komt langs en vraagt hun met luide stem: “Wilt u iets gebruiken?” Zegt een van de mannen: “Ach ja, we zijn er nu toch.” De ober reageert met een verbaasd: “Eeh?” en lacht dan met alle gasten mee.

De keuze tussen u of jij, daar maken veel schrijvers zich druk om. Maar over kiezen tussen jij en je niet. Zijn gereduceerde vormen zoals je, me en we te informeel voor schrijftaal? Of is er ook wel wat voor te zeggen? 

Het lijkt bijna een filosofisch vraagstuk: hoe duid je iets ‘ontbrekends’ aan? Denk aan het ontbreken van respect. Als je met veel respect handelt, ben je respectvol. De negatieve variant is echter niet respectleeg, maar respectloos. Oké, dat kan. Maar dan we hebben ook nog onrespectvol: helemaal ingeburgerd, maar is het logisch om een negatief voorvoegsel en een positief achtervoegsel te combineren? Wordt het resultaat dan niet ‘neutraal’?

Na mijn verwondering over de inventieve inzet van cognitieve dissonantie door een wasstraat kwam ik op eenzelfde inspirerende fietstocht in Tilburg langs een pand dat de naam ‘Schoonheidsverzorging’ droeg. Ik verbaasde me eerst vooral over de stijlvolle voorgevel en inrichting; bij een beautysalon denk ik eigenlijk onbewust aan een klein studiootje met minimale aankleding in plaats van een stylish optrekje. Eén punt voor de salon.

Die avond kwam hij eten. Hij had een schoon overhemd met lange mouwen aangetrokken en een nette broek. Dat verbaasde me want ik kende hem nog niet anders dan met een donkergrijze capuchon ver over zijn baseballpet.

Later, veel later, toen hij de schaamte voorbij was, vertrouwde hij me toe dat hij zichzelf had gesneden en dat de wond was gaan bloeden. Hij wilde mij het akelige aanzicht besparen.

Stel, je bent tijdens de uitverkoop driftig op zoek naar een paar schoenen. Ze moeten afgeprijsd zijn, lekker zitten en er natuurlijk fatsoenlijk uitzien. Drie uur en tientallen gepaste schoenen later, kom je ten slotte uit bij een paar gympen. Geen uitverkoop, maar toch besluit je ze te nemen. Om je schuldgevoel te verminderen, spreek je jezelf streng toe: ‘Ze zijn wat duurder dan gepland, maar het zijn wel de enige degelijke én mooie schoenen die je vandaag gezien hebt. En eigenlijk zijn nieuwe ook beter; uitverkoopschoenen zijn immers vaak overblijfsels en dus van mindere kwaliteit. Goed gedaan.’

Leuk, leuker, leukst, lief, liever, liefst – over het algemeen zijn de trappen van vergelijking eenvoudig en eenduidig: -er bij de vergrotende trap, -ste bij de overtreffende. Natuurlijk zijn er uitzonderingen (goed, beter, best), maar ook dit gaat in de meeste gevallen vanzelf best (goed). In enkele gevallen is het echter ook mogelijk meer en meest te gebruiken (meest intelligent of intelligentste), en soms is dit zelfs de enige optie (meest gekozen, niet gekozenste). Wanneer is dit dan het geval?

Stel: je hebt gisteren je nieuwe pup bij de fokker opgehaald. Vandaag laat je het hondje kennismaken met de buurvrouw. “Oh, wat een scheetje!” roept ze als ze hem ziet. Nu weet ik niet hoe dat bij jou is, maar bij een scheetje denk ik aan een plastisch ploppend en soms reutelend geluid, waar een onaangename geur op volgt die langere tijd blijft hangen. Is dat een compliment voor mijn hond? Mwah.

Zaterdag 18 april werd door lezers en volgers van Onze Taal het moeilijkst uitspreekbare Nederlandse woord gekozen. Met 35% van de stemmen was meteorologisch de ‘winnaar’. Enkele andere genomineerden waren uil, munitie, bavarois en industrieel. Bij uil [euhl] en bavarois [bavawrah] kan ik me uitspraakproblemen voorstellen; de andere genomineerden gaan mij echter altijd goed af. Waar zit dan voor velen het probleem bij meteorologisch? En waarom zou defibrilleren een plekje op de lijst verdienen? 

De een vindt het een goede eigenschap, de ander een negatieve: nieuwsgierigheid. Wikipedia omschrijft het als het ‘natuurlijk onderzoekend gedrag’ van mens en dier en ‘het emotionele aspect dat leidt tot verkenning, onderzoek en leren’. De behoefte aan informatie dus. Maar waarom is het eigenlijk nieuwsgierig?

Zoals we een boer en een boerin hebben, en een leraar en een lerares, zo hebben we ook een regelneef en een regelnicht. Regelaar volstond niet, we wilden graag iets geslachtgerelateerds. Maar waarom eigenlijk? En waarom noemen vrouwelijke bazen zichzelf vaak liever directeur in plaats van directrice? 

Elk jaar wordt er door onder andere Genootschap Onze Taal en Van Dale een ‘Woord van het Jaar’-verkiezing gehouden. Eerst hielden zij de verkiezing samen via internet, maar omdat deze zo eenvoudig beïnvloed kan worden door actiegroepen – swaffelen als hét woord van 2008 was niet erg representatief – besloot Onze Taal vanaf 2009 de verkiezingen offline voort te zetten. 

Wie na de maandenlange (zwarte)pietendiscussie dacht dat het discriminatieseizoen eindelijk voorbij was, vergist zich. Na de huidskleur van Zwarte Piet moet ook de Kerstman het ontgelden: er zijn zelfs mensen die hem graag als ‘pinguïn’ zouden zien, een combinatie van zwart en wit. Een Duo-Penotti-Kerstman dus. Maar niet alleen de huidskleur van de Kerstman is voor sommigen aanstootgevend; ook de gelukwens Merry Christmas ligt – in Amerika – onder vuur.

Een van mijn niet altijd even gewaardeerde eigenschappen is dat ik de neiging heb taal- en spelfouten in gedachten of zelfs hardop te verbeteren. Zo ook pasgeleden.