De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is soms een subtiel verschil. En zomaar is ruimer in betekenis.
plotseling
onverwachts, met accent op ‘je zag het niet aankomen’
- We zouden net gaan eten toe er plotseling aan de deur werd geklopt.
zomaar
onverwachts, met accent op ‘er is geen verklaring’; op goed geluk.
- Hij begon zomaar te huilen.
- Je kunt niet zomaar wegblijven!
- Ach, ik heb zomaar wat uitgekozen.
Bij plotseling lijkt eerder het verrassingseffect een rol te spelen. Het heeft ook de betekenisaspecten ‘snel’, ‘kortdurend’ en ‘hevig’. Bij zomaar gaat het er eerder om dat er geen reden, aanleiding of toestemming is. Er is geen ‘overweging’ die de gebeurtenis kan verklaren. Vandaar ook de specifieke betekenis ‘op goed geluk’ in Ik doe zomaar wat. Je hebt dan geen verklaring voor wat je doet.
Beide woorden in één zin? Ja dat kan. Bijvoorbeeld: Dit virus kan zomaar plotseling weer opduiken. Met zomaar geef je dan aan dat er geen verklaring is, en met plotseling bedoel je dan bijvoorbeeld de snelheid of de heftigheid.
Kan in het eerste voorbeeld onder zomaar ook plotseling staan? Ja, dat kan: Hij begon plotseling te huilen. Maar zijn er dan verschillen aan te wijzen? Vergelijk:
- Het kind liep plotseling de straat op.
- Het kind liep zomaar de straat op.
- Het apparaat hield er plotseling mee op
- Het apparaat hield er zomaar mee op.
- Zij werd plotseling duizelig.
- Zij werd zomaar duizelig.
In de zinnen met plotseling gaat het er eerder om dat je door iets overvallen wordt. Bij de zinnen met zomaar gaat het er eerder om dat iets onverklaarbaar is.
Er zijn nog meer synoniemen. Bijvoorbeeld opeens en ineens. Maar opeens lijkt soms iets zwakker dan plotseling. Misschien omdat het komt van ‘op een keer’? En ineens lijkt eerder het aspect van heftigheid of snelheid te benadrukken. Ook heeft ineens nog de betekenis ‘in één keer’: Je kunt korting krijgen bij het ineens aflossen van je studieschuld. Een bijzondere ‘tauto-tautologie’ is: Je kunt zomaar ineens plotseling verliefd worden. Dan heb je mooi alle betekenisaspecten van ‘onverwachts’ bij elkaar gebracht. En nu we het toch over stijlfiguren hebben. Plotsklaps is een contaminatie van plotseling en het oudere eensklaps (eigenlijk: in één klap). En plots is een mooie verkorting. Nu vergeet ik nog pardoes, dat als klanknabootsing wordt gezien van ‘een doffe smak’. Genoeg uitgelegd? Dan laat ik het aan u als lezer om de betekenis te omschrijven van: zo maar dan?
