De woorden verschillen in betekenis, en hebben ook nog andere betekenissen.

 

apparaat       

kleine ‘machine’ die activiteiten verricht, hulpmiddel bij het functioneren van de samenleving.

  • In de meeste keukens staan tegenwoordig wel drie huishoudelijke apparaten.
  • In deze gemeente heeft de raad totaal geen zeggenschap meer over het ambtelijk apparaat.

 

instrument

‘gereedschap’ voor precisiewerk, ‘werktuig’ voor muziek, middel (vaak voor een hoger doel)

  • De mondhygiëniste had verzuimd haar instrumenten te ontsmetten.
  • Hoeveel verschillende instrumenten zijn er minimaal in een fanfareorkest?
  • Wat vind jij van het boek ‘Integraal management als instrument voor verandering’?

 

In de uitleg staan nog drie woorden die ook om ontwarring vragen: machine, gereedschap en werktuig. Het zijn alle drie woorden met als kernbetekenis ‘hulpmiddel bij een handeling’. Het meest algemene woord is gereedschap. Een stuk gereedschap is een eenvoudig instrument, zoals bijvoorbeeld in tuin- en timmergereedschap. Een werktuig is een groot en zwaar gereedschap, en een ouder woord voor een eenvoudige mechanische 

machine. Denk aan de ploeg als oudste landbouwwerktuig. Een machine bestaat vaak uit

meer onderdelen en werkt alleen op een (niet-menselijke) energiebron. Wel zijn er uitzonderingen: een typemachine werkt op menselijke energie, en bij landbouwwerktuigen

gaat het nu om machines. En dan is er ook nog toestel, zoals in tv-toestel en 

gymnastiektoestel. Hier gaat het niet zo zeer om de wérking van een apparaat of een werktuig, maar eerder om het object zélf, vergelijk bijvoorbeeld fotoapparaat en 

fototoestel.

 

En geheel terzijde: apparaat en instrument kennen ook nog een abstracter meervoud dat de diversiteit uitdrukt van de ‘hulpmiddelen voor menselijke handelingen’. Behalve de concrete apparaten en instrumenten hebben we ook apparatuur en instrumentarium.

 

Wat zou het aardig zijn als onze taal ook samenstellingen laat zien waarbij de verschillen duidelijk tot uiting komen. Ik vond er twee. Bij een scheerapparaat denk je aan een mannelijke kin, maar bij een scheermachine toch eerder aan schapen. En bij 

tandartsapparatuur denk je eerder aan de behandelstoel met toebehoren, maar bij 

tandartsinstrumentarium toch eerder aan fijne tangetjes.