De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is in enkele gevallen een subtiel verschil.

 

stelsel            

samenhangend, min of meer geordend geheel, netwerk

De smokkelaars hadden in het oerwoud een uitgebreid gangenstelsel aangelegd.

 

systeem         

samenhangend, geordend geheel; meer gesloten en vanuit één idee gedacht

De systeemtheorie gaat er vanuit dat een individu alleen begrepen kan worden in de context van menselijke relaties.

 

Het geheel in een stelsel of een systeem kan van alles zijn: dingen, werkzaamheden, activiteiten, procedures, enz. De verleiding is groot om het verschil te zoeken in de aard van de onderdelen of elementen binnen het geheel. Maar dat blijkt bijzonder lastig, want we zouden dan onderscheid moeten maken tussen bijvoorbeeld onderwijssysteem (activiteiten?) en kiesstelsel (procedures?), terwijl ook onderwijsstelsel heel goed klinkt. En al spoedig blijkt dan dat ook een andere activiteit goed of zelfs beter klinkt met ‘stelsel’: verzekeringsstelsel. 

 

Maar er lijkt wel een ander verschil een rol te spelen. Kijk eens naar de volgende tien woorden, en ga na wat hier beter klinkt, stelsel of systeem:

 

  • Administratie…
  • Alarm…
  • Belasting…
  • Besturings…
  • Buizen…
  • Darm…
  • Irrigatie…
  • Transport…
  • Zoek…
  • Zonne…

 

Bij administratie hoort systeem. We kennen ook het begrip administratief stelsel. Maar dat is abstracter. Daarmee bedoel je bijvoorbeeld welke onderdelen er in een administratiesysteem zitten.

 

Ook bij alarm, besturing en zoek hoort alleen systeem. Bij darm heeft stelsel de voorkeur. Als er gesproken wordt over het darmsysteem, dan gaat het bijvoorbeeld om de voedselverwerking. Ook belasting krijgt bij voorkeur stelsel. Bij een belastingsysteem ligt iets meer de nadruk op onderliggende principes voor de tarieven op inkomsten, winsten en goederen. Bij zonne hoort alleen zonnestelsel. Wel heb je de nieuwvorming zonnesysteem, voor een geheel aan zonnepanelen met omvormer en aansluiting op het net.

 

Bij een paar andere woorden lijkt er geen verschil: buizenstelsel-buizensysteem; irrigatiestelsel-irrigatiesysteem; transportstelsel-transportsysteem. Toch zit er, net als bij de voorbeelden hierboven met darm en belasting, wel enig ‘systeem’ in een mogelijk verschil. Bij een systeem denk je eerder aan een strakkere ordening, of een ordening vanuit een centraal idee. Voor een buizenstelsel waarvoor wij het woord ‘steiger’ gebruiken, heb je verschillende buizensystemen. Als ik wil zorgen dat mijn tuin in droge tijden voldoende water krijgt, kan ik op zoek gaan naar een irrigatiestelsel, en dan heb ik de keuze uit verschillende irrigatiesystemen (buizen in de grond of druppelslangen). En Nederland kent een heel fijnmazig transportstelsel, met diverse transportsystemen, spoor, waterwegen, enz.

 

Zo, en nu maar hopen dat lezers van deze tekst voorbeelden aandragen die buiten dit systeem vallen, of gaan roepen: ‘Zo zit het niet in mijn stelsel!’